Arbeid for hender og hjarte

Då Heidi Bjørnsdotter Thorvik, erfjordkvinna bak Vølt med godt og vel 10 000 følgjarar på Instagram, skulle ha kurskveld hjå suksessdesignaren med butikk på Frogner, oppdaga ho at vølinga hadde fått eit japansk namn.

Denne saka blei først publisert 12. mars 2021

Å lappa slitne plagg var i Suldal ein heilt nødvendig ting. Tanken om å kjøpa ny jakke eller bukse, fordi den gamle hadde fått hol på albogen eller kneet, fanst knapt i det mentale universet til menneska då. Med nål og tråd blei holet vevd igjen, og plagget var igjen brukande. Utan meir om og men. Å bøta plagg var ikkje mykje å skriva heim om. Det var nyttig og nødvendig.

– Kvifor i hulaste skal vårt eige ha japanske namn?

I Japan bøtte dei også. Av samme grunn som dei gjorde i fjordarmane og bygdene i Norge. Men der har handverket fått namn og ei heil tankeverd knytt til seg.

Boro er namnet på japanske klede som er blitt lappa og reparerte, som er gått i arv frå generasjon til generasjon, som stadig la på nye lappar og saumar. Sashiko er namnet på den tradisjonelle japanske saumen, som ikkje er ulik den me kallar tråklesaum. Den skaper ei overflate og ein tekstur i stoffet som både gjer det slitesterkt og vakkert.

–Då eg såg at mitt kurs var blitt heitande sashiko, tenkte eg: Kvifor i hulaste skal vårt eige ha eit japansk namn?

Nytte og kunst

Ho ler. Kunsthandverkaren frå Erfjord har kvardagen sin i Oslo, der ho arbeider i 80 prosent som formingslærar for ein småskuleklasse, og der ho bur på Kjelsås med mannen sin og to gutar som snart er vaksne. Der smir ho på tekstilspråket sitt og deler inspirasjon, kunnskap og ferdigheiter. Den som er vaksen opp i Suldal, har sjeldan nytte-perspektivet langt unna. Men Heidi fortel om ein oppvekst der nytte og kunst fekk vikla seg saman til eit stort rom for jenta.

Skule-magien

–Farmor Elvine var eit oppkomme av historier, fantasi, ferdigheiter. Me kunne komma der og midt mellom middagslaging og husarbeid, hadde ho rigga seg til med pappmasjè, ler ho høyrbart på heimekontoret på Kjelsås. Også skulen i Vik og lærarane der opna kvardagen for jenta og skapartrongen hennar.

– Sinnsjukt dyktige lærarar. Både fagleg og til å sjå den einskilde. Formingslærar Kari Ur var den beste eg kunne ha hatt, ho viste meg ei verd av teknikkar. Aud Kaurstad var ein meister med naturmateriale, ho opna naturverda for meg.

Insta-kontoen hennar er ei verd der intuitive uttrykk og tradisjonshandverk blandar seg med naturpoesi, leik med stoff og sting og dører på klem ut i eit univers ho ikkje har mange ord for.

Reparasjon som kjærleikserklæring

I Suldal og i Ryfylke var nok kunsten då å bøta så usynleg det berre let seg gjera. For Heidi er den synlege reparasjonen ei kjærleikserklæring. Eit vitnemål om forholdet mellom mennesket og tinga i ei tid då nøysemd ikkje sprang frå trendar og grønvasking, men av det som var nødvendig. Og som var mogleg fordi kvaliteten på plagget i utgangspunktet var god.

Dongeridiamant

–Eg har ikkje noko behov for å romantisera det. Heller ikkje då eg vaks opp, var det aktuelt å kjøpa nye klede i hytt og pine. Me måtte sjølvsagt arva. Den første 501-buksa mi, kjøpte eg då eg var atten. Eg følte eg hadde ein diamantring på fingeren, humrar ho.

–Nei, eg har verkeleg ikkje noka trong til å romantisera det som var trongt. Me hata det jo tidvis, arveklede og heimelaga. Men det rare er, det eg hata litt som lita, er blitt mine verdiar. Å vera nøysam, å kunna bruka ting igjen. Det er ikkje det ein anklagar sine foreldre for som vaksen, at ein ikkje fekk alt ein peikte på.

Symaskin bak lås og slå

Oppveksten med ein far som var handverkar og knytt til tradisjonshandverk og ei mor som var dyktig på handarbeid, har vore viktig for Heidi. Ho begynte karrieren sin med heimesydd barnekolleksjon i hundre prosent gjenbruksmateriale. Slik blei Vølt fødd. Ho ler og fortel om seksåringen Heidi som maste mor så gul og blå at ho til slutt fekk lov å bruka symaskinen åleine. Vilkåret var at ho låste døra til arbeidsrommet så småsøstrene ikkje kunna komma på raid. Heidi sat med bøygd nakke og konsentrert blikk og laga kolleksjonar til Barbie-dokka si. Då hadde også Heidi lært seg broderi av mormor i Trøndelag.

Å kunna kalla seg kunstnar?

Som vaksen kvinne, utdanna og trent og med enorm respons på uttrykket og merkevara si, visste ho vel at ho kunne faget sitt. Men kunne ho kalla seg kunstnar?Var det ho dreiv med med nål og tråd og symaskin, kunsthandverk?–I 2018 blei eg utfordra på å stilla ut og kom med inn i eit nettverk, ein møteplass for for designarar, handverkarar og kunstnarar, Håndverk+ I 2018. Eg stilte ut arbeid med vev, strikk og tre. Då begynte det å rulla, fortel ho. Utstillinga blei flytta til Oslo og året etter blei ho invitert med på ei ustilling hjå Norway Designs i Oslo. Det gav mot til å søkja Norske Kunsthåndverkere og der blei Heidi tatt inn gjennom juryert inntak.

– Eg opplevde kor godt det var at nokon utanfrå sette namn på det eg gjer, at eg kan kalla meg kunstnar. Smilet i andre enden av linja er høyrbart.

– Å hamra ut sitt eige

Tanken spring vidare. Me reiser i hennar barndom. Far og bror hans dreiv sagbruk. Der dura det og sveiv, der låg spon og avkapp og anga. Heile staden som ein magnet på jenta.

– Verkstader. Dei har alltid hatt ein heilt spesiell tiltrekning på meg. Stader der ein ser at det blir laga ting. Eg gjekk mykje i beina på pappa som lita. Det har også vore med på å tenna skapartronga mi.

Å skapa er å gå sin eigen veg. Finna sitt uttrykk, sitt blikk. Men først må ein dilta etter. Sjå korleis andre gjer, kopiera og herma litt. Læra å gjera. Til ein klar for å gå til sin eigen verkstad og hamra ut sitt eige.

–Den er ikkje lett, den balansegangen der. Dei fleste bra ting blir til i fellesskap og når fleire hovud kokar saman. Men skal ein finna sitt eige, må ein også stengja av inntrykksflaumen. Facebook, Insta og alt det. Då må ein inn for seg sjølv og tåla å vera der åleine.

Sting og hemmelege historier

Samtalen denne føremiddagen breier seg ut til eit stort vatn kransa av breidder med mange fortøyningspunkt.

Eitt av dei er ein gammal ulljakke av merket Krone. Produsert på Salhus Tricotagfabrikk som, etter meir enn hundre år, la ned i 1989. Den hang på ein spiker i hønsehuset i Bogsund etter farfar. Jakken var morken, stoppa og lappa etter alle kunstens reglar. Og langt frå nyvaska.

–Eg tagg den til meg. Vaska den sikkert femti gonger til vatnet var klårt. Eg har hatt den liggjande i 20 år. I fjor tok eg den fram. Farmor har stoppa den. Det har eg også. Nå ber den ei blanding av våre sting og er ei hemmeleg historie. Om nøysemd, om kvalitet og mange lag med historie. Eg er tiltrekt av gamle ting som er reparert av slike grunnar.

Snakkar helst med nål og tråd

Setningane kjem sakte og ferdig meisla. Frå henne som seier det kan ta vekesvis å laga ein liten tekst. Som ikkje får hendene heilt rundt tekstspråket. Som heller snakkar med nål og tråd.

Journalisten, som ikkje kan det dogg om stopping eller den slags, studerer bilda av reparasjonane på jakka, dei raude og dei blå felta.

–Det er i praksis ein vevteknikk. Du vevar der det er hol. Sjølvsagt kan det vera kjekt å kunna reparare usynleg også, men eg synest også det er ein venleik i det som eg vil visa. Me har vore så smålåtne med våre eigne tradisjonar, men dei er våre og eg vil visa dei med dei namna som er våre.

Vil djupare i vølinga

Og då er me komne til bøna ho begynte med i e-posten til avisa. Draumen nå er å få gå djupare i historia, teknikkane og venleiken i vølinga her.

Det kan bli bok og det kan bli utstilling. Endå veit ho ikkje kor denne driven endar. Men det ho veit er at Suldal er full av gamle slitne vølte plagg. Og det var ikkje den sorten ting folk gjerne leverte til Ryfylkemuseet. Det veit ho, for der har ho vore og sett stasplagga mellom tynne blad av silkepapir.

–Tenk å få lov til å knipsa slike plagg, kanskje låna, sjølvsagt for å levera fint tilbake. Det hadde vore noko. Det kjem med eit sukk. Ho ler. Det er snart lunsj. Og på tide å gå tilbake til dagens dont i byen.