Barndomsminne frå Sand

Til tredje klasse på folkeskulen fekk me ny skule. Sidan Brakestad var flytta frå Sand, fekk me også ny lærar. Det var ei lærarinne, antakeleg den første lærarinna i Sand kommune.

Ho heitte frøken Skrøvseth og skulle ha oss, saman med dei som var eitt år yngre. Merkeleg nok hadde eg gleda meg til å begynna på den nye skulen. Der skulle det bli folkeboksamling, sløydsal og gymnastikksal. Storarta! Folkeboksamling hadde det ei tid vore i andre etasje, over det som seinare blei radioforretning og, etter kvart, også Gatas kafé. Folkeboksamlinga blei nytta flittig. Der styrte Helga og Beate med streng hand. Ikkje alle bøkene stod framme, og ikkje alle fekk du låna før du var «gammal nok» og det var dei to som bestemte kva tid du var gammal nok. Ei bok som «alle» skulle lesa var «Sommeren med Monika». Den vakta frøknene Helga og Beate over. Boka låg i eit skap under pulten deira og blei låst ned kvar kveld når ho ikkje var på utlån.

Ein stor sløydsal var også noko nytt. Rektignok hadde me ein god verkstad i kjellaren heima, men dette var storvegs. Eg såg fram til fjerde klasse då me også skulle ha sløyd og jentene ha handarbeid. Me laga blomsterpinnar, skjerebrett, lysestakar og andre storarta «møblar». Jentene sydde og strikka. Det blei snakka om at arkitekten, som hadde teikna skulen, hadde gløymt å teikna inn handarbeidssal, så jentene måtte bruka fysikksalen til handarbeidsføremål. Det var ikkje alltid like kjekt når realskule- elevane hadde vore der i timen før og hadde hatt kjemiøvingar.

Gymnastikksalen såg me, i fyrstninga, veldig fram til, heilt til «Bakken» (arvid andersen blei kalla «Bakken») fortalde korleis og kva ein måtte gjera og gjennomgå i ein gymnastikksal. Nå hadde vel ikkje han heller den store erfaringa med bruk av ein gymnastikksal, men fortalde levande om kva dei måtte gjera, dei som var eitt år eldre enn han. «Dei måtte først læra seg å gå på hendene, så måtte dei læra seg å hoppa på eine handa rundt i salen, før dei til slutt måtte hoppa på ein finger, rundt heile gymsalen», fortalde «Bakken». Var det rart eg blei skeptisk til både gymnastikksalen og den læraren som skulle ha oss i faget. Men det gjekk over all forventning og eg fann meg godt til rette etter kvart.

Det er i grunnen ikkje tida på sjølve skulen eg hugsar best, men det som skjedde i fritida. Somrane på 50-talet var lange og varme. Det var bading og fotball heile somrane, både på Eide (i kjeadalen, som nå visstnok blir kalla Jovikja), og på neset. Gildast var det når me bada på neset og «middags- båten» kom og laga store bølger. Elles var det mykje fotball på «Myrå» eller på Eide, på den marka som symjehallen og gymnastikksalen på folkehøgskulen seinare blei bygde. Eit år hadde eg hadde vore hos Erling Eide (eg lurte fælt kva eftf. tydde i Hans Eides eftf.) og kjøpt eit par fotballsko av merket Viking. Skorne hang på styret på sykkelen min, saman med badebuksa, heile sommaren, uansett vêr. Då hausten kom var skoa så velbrukte og medfarne at dei rivna i filler og varte berre ut den sesongen.

Arild ville også ha fotballsko og hadde bedt Alex (ein tyskar som tidvis arbeidde hos far til Arild) om å kjøpa eit par i Tyskland. Alex skulle gjera vel og fann fram nokre gamle, velbrukte og knallharde fotballsko som visstnok var frå før krigen. Skorne fekk Arild gratis, men dei blei nok berre brukte ein gong. Det var gale nok å møta Arild på fotballbanen, men med nye fotballsko, som var tunge og knallharde, blei han livsfarleg. Ottar hadde arva eit par fotballsko etter onkelen sin, Sven, som visstnok var ein flink idrettsmann. Skoa var minst 4-5 nummer for store, men Ottar sto oftast i mål så han meinte det ikkje gjorde noko om dei var for store. Han hadde dessutan eit par kortbukser som også var arva etter Sven, ei irrgrøn og ei burgunder-rød. Dei var svært gjeve å få låna. Gud veit kor mange som hadde lånt dei mellom kvar gong dei blei vaska.

Ferieturar var det lite av. Arild var den som fekk reisa lengst sidan far hans var frå Gran på Hadeland. Derfrå hadde dei reist heilt til Oslo og, ikkje minst, til Fornebu. Tenk å få sjå store passasjerfly letta og landa. Ottar reiste alltid ein tur til Stavanger om somra- ne. Også han var full av opplevingar når han kom attende til Sand. I Stavanger hadde han alltid vore med søskenbarnet, Leif Magne, til «Fossen» og spelt plater.

Etter ferien i 1959 kom Ottar heim og hadde høyrt ei ny fantastisk plate med Cliff. «living doll» heitte plata, og han hadde lært seg delar av teksten. Sidan me ikkje hadde engelskundervisning før i sjette klasse, var det storarta for Ottar å kunna bresa seg med engelsk, og ikkje minst med deler av teksten på ei slik populær plate.

Ferieturane for min del gjekk til besteforeldra. Leiv meinte at me blei tvangssende dit for å arbeida i slåttonna og var ikkje vidare glad for bli sendt på «arbeidsleir», men me godtok også den forma for «ferie». Eitt år skulle me likevel på lang ferie til skyldfolk på Mosterøy og Rennesøy. Det var første gong at Leiv skulle reisa til Stavanger. Eg hadde tidlegare vore der og gleda meg stort. Leiv var ikkje i form den dagen me skulle reisa. Han var rett og slett så reisesjuk at han låg på divanen heile tidlege morgonen. Mor ville helst vera heime sidan Leiv var så sjuk, men far meinte det ville besna etter kvart. Me var ikkje komne lenger ned enn til Lølandssteinen då Leiv høyrde «Fjordsol» inne i fjorden og sa fjågt: «Nå er eg heilt god». Han hadde vore så spent og gleda seg slik til reisa at det hadde slått ut som magevondt. Ferien blei deretter ei fantastisk oppleving med mange inntrykk frå Stavanger og nye kjenningar som eg framleis har god kontakt med.

Sjølv om somrane var varme, lange og gode, såg me fram til vintrane med glede. Når det vintrast blei det skeiser, ski, kjelke, snømenn, snøborgar og snøballkrigar. «Eidegjengen» som tidlegare stort sett bestod av Arild, Armand, Leiv og eg, samt to tre eldre jenter, blei etter kvart utvida med ungar frå det som var i ytterkanten, eller utanfor vårt domene. Etter kvart kom det også til ungar frå Sand som me hadde blitt kjende med.

Me hadde skiløyper i «Haua-dalane» som var området frå folkehøgskulen mot Joagarden, «Hauen» og Sven Nilsen-Garden, det området som alltid hadde vore «vår litla verd». På Joagarden hadde dei fått ein hund som heitte «Kvikken». Me var livredde hunden og våga oss berre tidvis dit og berre dersom me var sikre på at hunden var inne. Då me blei større, blei heime-området utvida til også å gjelda buhagen til Goggen som låg inn mot Eidsvika. Arild hadde vore innover med eit par-tre andre og «sjekka området». Tenk å gå innover for å oppdaga området inn mot Eidsvika. Det var mest som ein tur til Sydpolen. Eg kan ikkje hugsa å ha vore så langt inne før, så første gongen inn dit blei litt av ei oppleving.

Arild hadde laga ei ski-løype som starta innunder åsen, gjekk over den vegen (Eidssjøvegen) som nå går til Sand, ned i ein liten dal, over ein liten rygg og ned i buhagen til Goggen. Han kalla det yndlingsløypa si. Den skulle eg få prøva. Alt gjekk bra til eg kom over den litle ryggen og såg ned i buhagen. Ikkje berre var det bratt ned, men det syntest også langt. Eg datt medan eg var i lufta og blei liggjande med ski og stavar hulter til bulter, heldigvis utan å brekka korkje armar eller bein. Dei fekk seg ein god lått dei som kom etter og hadde vett nok til å svinga før det bar ned i buhagen.

På Sand var det skiløyper i åsen, på gardane til Endre Veka og Endre Eide, på Torahaugen, i Dalane og på Løhaugen. Kvar vinter blei det også laga ei løype «rundt åsen». Løypa starta i Gata, fylgde vegen opp til Prestahauen, og innover Eidsvegen, opp ein bratt bakke der huset til Vikse nå står, opp i åsen, forbi «indianarleiren» og ned- over Flataberget, over gardane til Veka og Eide, fylgde så gardsvegen ned til Torahaugen, og deretter langs «Gamlevegen», forbi «vommå», til Løhaugen, ned Sandsbrauta eller Smørdalen og til Gata. Av og til var det reine folke-vandringa på denne turen. Var det ein fin søndag, sat det ofte folk rundt alle stader og nytte sol, snø, appelsinar og kaffi.

Det er vel få, eller ingen, som i den tida ikkje var med på hopprenn, enten i Gata, med fart ned Sandsbrauta, hopp midt i bakken og unnarenn på torjå, eller i «vommå», med ovarenn frå kyrkjegarden, hopp på «Gamlevegen» og unnarenn i «vommå» som var eit naturleg unnarenn med fin boge i bakken, som eit ordentleg unnarenn. Mange ski er brekte på desse stadene. Ville me renna på kjelke var det også mange stader for dette. Sidan det var lite bilar etter kveldsbåten var gått, rann me mykje i Osbakkjen, Bankbakkjen og Sandsbrauta, eller aller helst i Einersbakkjen. Ofte batt me kjelkane saman til ei lang rekkje og rann i tog. Øystein hadde ein liten kjelke (ei rotta) som me hengde på til sist i toget. Var det godt kjelkeføre hende det seg at Øystein fekk sleng på kjelken og datt av allereie i svingen ved Lølandsteinen. Det var ikkje så mange som hadde bil på den tida. Me visste om kven og om lag når dei var på veg heim, og passa på når det var klart.

Eg hugser ein gong Ordin Hiim var på veg opp Einersbakkjen med drosjen. Han visste kva som kunne møta han og «låg på fløyta» heile vegen oppover. Torjus Lillehammer hadde arbei-et med å halda vegen nystrøydd og gåande for folk. Ein dag, på det beste renneføret, hadde Torjus strødd heile Einersbakkjen, frå Gata og heilt opp til toppen, ikkje berre på eine sida av vegen, men i heile vegbreidda. Den kvelden var det 40-50 ungar med kvar sin sopekost som kosta bort all den sanden som bremsa kjelkane.

Som oftast gjekk me på skeiser i Gåsavika eller i Eidsvika. Mange var redde for isen i Eidsvika då det var stader der isen ikkje var like tjukk. Var det snø på isen laga me oss snøskuffer og rydda skeisebanar. Berre nokre få hadde skeiser med sko. Vanlegvis var skeisene festa på beksaumane med reimar. Reimane var stramma så hardt at alt som heitte følelse i føtene mista me etter kort tid. Når me då skulle heim, tok det alltid ei tid før følelsen kom att og me kunne ta fatt på heimvegen.

For å komma til Gåsavika gjekk me på snø-skeiser etter Postvegen. Det var aldri snakk om vegsalt på den tida så føret var som oftast godt. Det hendte seg og at me «snørekjørte» med Torger Hauge eller Ola Berge. Dei to var alltid greie og fekk ofte hestane til å springa. Snø-skeiser blei elles mykje nytta som framkomstmiddel og var eit godt alternativ til ski. Sjølv om vêret var godt, var det likevel tre helger om vinteren som det ikkje var ungar ute på dagtid, uansett vêr. Det var dei helgene det var skeiserenn i radioen. Då sat me pal inne og skreiv rundetider og slutt-tider. Når overføringane var over på lørdagen, var det å møtast i gata for å diskutera tidsdifferansar og muligheiter for 1500 m og 10 000 m på søndagen.

Dessverre er det ikkje den store interessa for skeiserenn lenger. Det er vel heller ikkje så mange att som kjenner til, eller har gått på snø-skeiser, om dei i det heile tatt har gått på vanlege skeiser.