Suldalslefsa best i landet

– Ja, du kan vel seia at eg har sett Suldal på matkartet nå, smiler den rutinerte bakstedama blidt.

Denne saka stod på trykk 28. november 2018

Takk vera Inger Apeland, som snudde seg kjapt rundt og sende inn oppskrifta, gjekk suldalslefsa heilt til topps då vekebladet Familien i samarbeid med Norges Bygdekvinnelag kåra Norges beste lefse.

INGER VISER VEG inn i det koselege og varme kjøkkenet. Lukta av nysteikt lefse og vaffel blandar seg med stemma frå Ni-timen.

– Kan veta eg måtte laga opp nokre leivar når du skulle komma, ei kvart oppskrift tar ikkje lange tida å laga, påstår ho. På kjøkkenbenken ligg seks lefser klare til å smørjast, og klokka har så vidt runda ti.

I STARTEN AV OKTOBER las ho invitasjonen i Familien og sende oppskrifta av garde. Norges Bygdekvinnelag sette prøvebakinga vekk til Bjørgum Bygdekvinnelag på Voss, og for ein månad sidan fekk Inger telefon frå ei av bygdekvinnene der. Dei skulle baka opp dei 60 innsende oppskriftene og senda dei til juryering i Oslo.

– Den helga var eg på hytta og hadde bakevakt. Eg hadde lova ho som ringde frå Voss å vera tilgjengeleg på telefon til ei kvar tid. Og bygdekvinna frå Voss må ha gjort ein god jobb. Suldalslefsa gjekk heilt til topps i konkurranse med nordlandslefser, ostelefser, tjukklefser, potetlefser, sunnmørelefser og all verdas andre lefser.

HO SMØR LEFSENE med lett hand og strøyer på sukker. Dette har ho gjort før. Så kjem det gløttent:

– Eg er eigentleg ikkje så veldig glad i lefser, eg!

Seier ho som har 50-års jubileum som lefsebakar, har kursa suldøler i kunsten, selt lefser på torg og marknadar og framleis leverer suldalslefse til Vinjar bu- og omsorgssenter kvar jul. Nå spøker barna hennar, tre jenter og to gutar med at mor er blitt Norgesmeister i lefsebaking. Så tek alvoret henne.

– Hadde ikkje dei gamle vore flinke til å læra vidare til neste generasjon, så hadde lefsetradisjonen gått tapt.

LEFSEJUBILANTEN BYR til bords, skjenker i varm kaffi og byr på suldalsbete, eitt vaffelhjarte kledd inni lefsebiten.

– Du veit, suldalslefse-oppskrifta er ikkje komme frå meg. Eg har den etter tanta mi, Oletta Roalkvam. Dei var seks jenter og alle flinke til å baka. Oppskrifta hadde dei fått frå mor si, så nå er den nok godt over hundre år gammal. Eller oppskrift og oppskrift, den var jo ikkje skrive ned på papir. I dag er ho glad ho den gong tok med seg mjøl, smør og mjølk og fekk tanta til å måla opp i leirfatet sitt slik ho pleidde. Inger vog det som var igjen i posane, og slikrekna ho seg fram til dagens oppskrift.

– Eg er jysla glad eg gjorde det, nå hadde det vore for seint.

I VINJE I TELEMARK lagar dei lefsene sine etter same oppskrift som i Suldal, så kor oppskrifta opphavleg kjem frå er ho usikker på. Bakstedama på Tjøstheim er glad i å baka. Ho debuterte med bollar i sju- åtteårs-alderen. Første gongen brukte ho hjulvisp til å blanda med.

– Det var nok ikkje eg som vaska opp etterpå, ler ho. I 17-18 årsalderen var ho allereie godt i gang med lefsebaking og sidan har det gått slag i slag.

– Ein gong var det ein som ringde litle julaftan og bad så fint om lefser. Då var eg ferdig med julebaksten og hadde vaska ned kjøkkenet klart til høgtida. Men eg kunne ikkje seia nei til den gamle mannen, så då fann eg fram kjevla igjen. Ho smiler og minnest tilbake. Når det gjeld gode tips til lefsebakinga, slår ho eit slag for Møllerens mjøl, som ho synest er mykje lettare å kjevla. Og dei ferdige lefsene likar ho best med små, mørke prikkar, ikkje store.

TIL JUL TENKJER HO å baka både suldalslefsa og lefse etter oppskrift frå Margrethe Hebnes, havrekjeks, kakemenn, nordlandslefse og serinakaker. Og sjølvsagt bakar ho i år som elles til alle som bur på Vinjar bu- omsorgsenter.

Dette seier juryen:

Suldalslefsa er en meget velsmakende festlefse. Emnene var gode å bake ut, og oppskriften var lett å følge. Lefsa har god konsistens. Den gir litt tyggemotstand, noe juryen setter pris på. Den gule eggehinnen fra siste steking gir lefsa en pen farge og en glatt og behagelig hinne.

Suldalslefse, tolv leiver

500 g kveitemjøl, 4 ss sukker, 5 dl H-mjølk, 125 g blanding av smør og margarin

Eggeblanding:

4-5 egg, 2 ss vatn, eventuelt litt gul konditorfarge eller ei eggeplomme.

Fyll:

500 gram meierismør, ½ pakke melis, eller fint sukker

Sikt mjølet og bland i sukker. Kok opp mjølk saman med smør- og margarinblandinga og slå det kokande over mjølet. Rør raskt saman og kna deretter deigen i 5-10 minutt. Del deigen i tolv emne. Trill til runde, sprekkfrie bollar.

Legg dei på eit fat, strø mjøl under og over. Dekk med handkle og plast og set dei kaldt. Du kan starta å kjevla når emna er kalde, eller dei kan stå til neste dag. Ikkje la dei stå for kaldt, då blir dei tunge å kjevla ut. Set takka på 1 (av 3) eller 5 (av 10) før du startar å kjevla ut. Kjevla på ein papir-mal som er 46 centimeter i diameter. Du kan også klippa ut ein mal frå voksduk og baka på baksida av den.

Trykk emnet flatt, strø 2 ss mjøl under og over. Kjevle ut til 30 centimeter og snu leiven. Rist på malen så du er sikker på at leiven ikkje heng fast. Strø litt meir mjøl på før og etter at du snur han. Leiven blir lett tynn i midten og tjukkare rundt kanten. Når det er att cirka 2 ½ centimeter til du har kjevla ut leiven gjer du slik: Kjevla 10-12 ytste centimeter av leiven. Kjevla mot deg, og snu på malen heile tida. Ein runde er som regel nok. Altså: Den siste runden kjevlar du berre dei 10-12 ytste centimetrane. Då får du ein jamn og tynn leiv på 46 centimeter.

Legg leiven på takka i cirka eitt minutt. Legg han så på papir. Nå er du ferdig med første trinn. Skru opp varmen på takka. Legg på leiven, dusj han med vatn og lat han liggja til han er tørr, det går fort. Nå kanleivane ligga med eit klede over til dei er kalde, eller du kan gå vidare straks.

Eggeblanding:

Visp saman egg, vatn og eventuelt litt gul konditorfarge, eller ei ekstra eggeplomme. Sil blandinga. Smør blandinga på eine sidan av leiven og legg han på takka med eggeblandinga opp. Når han er stivna, snur du han. OBS! Dei brune prikkane kjem fort.

Fyll:

Bruk langpanna når du bløyter dei, smør leivane, brett saman.