Er du klar for å døy heime?

Medan Norge får ei stadig eldre befolkning, blir ikkje talet på sjukeheimsplassar bygd ut i nærleiken av same tempo. Det er ei ønskt utvikling frå styresmaktene si side, og ei utvikling som vil få konsekvensar for mange av oss, seier Bettina Husebø, som er professor og leiar ved Senter for alders- og sjukeheimsmedisin i Bergen.

Utfordringa er å leggja til rette

At fleire av oss må bu heime lenger – og til slutt også døy der – er samstundes noko dei fleste nordmenn ønskjer.

Utfordringa er å leggje til rette for det. I dag jobbar til dømes berre ein av sju nordmenn innan helse. Innan 2050 bør ein av tre jobbe innan omsorgsteneste om me skal kunne dekka behovet til den aldrande befolkninga.

Innan 2050 er det nemleg også venta ei dobling av talet på personar med demens. SSB har rekna ut at Norge treng 13 000 fleire sjukeheimsplassar innan 2030. Ifølgje nettavisa Alltinget er det frå 2021 til 2024 berre bygd 892 fleire kommunale sjukeheimsplassar. Til saman var det 39 816 disponible sjukeheimsplassar i fjor. 3156 var private.

Dei fleste aleine

Frå styresmaktene si side vil ei aldrande befolkning som bur lenger heime mellom anna krevje ei storstilt styrking av heimetenestene og å utvikla og ta i bruk velferdsteknologi som fungerer i praksis.

For kvar einskild av oss handlar det om å starta planlegginga av alderdommen tidleg, seier Husebø til Nynorsk pressekontor:

– 87 prosent av oss ønskjer å bu heime til livets slutt. Men 25 prosent av vaksne nordmenn bur aleine, og 60 prosent av dei eldre har heller ikkje ein heim som er tilrettelagt for å ta i mot hjelp. Samstundes veit me også at mindre enn 30 prosent er opne for å flytta til ein smartare heim.

– Ta praten nå

Husebø er spesialist i anestesi og intensivmedisin med påbygging i palliativ medisin. Ho har mellom anna forska på sjukeheimsbebuarar og heimebuande med demens, og er nå knytt til forskningsprosjektet Helgetun i Fana utanfor Bergen, der 39 seniorar flytta inn i nye leilegheiter i 2019.

Det sosiale eksperimentet har felleshus, parsellhage og nabogard, og legg opp til ein aktiv kvardag med alt frå bridgeklubb og måndagsmiddag til turgruppe, dans og kor.

Målet er at bebuarane skal halde seg psykisk og fysisk friskare, ha lågare medisinbruk og bu heime lenger enn gjennomsnittet.

Framtidsnøklane

Forsking har nemleg allereie vist at mentale, fysiske og sosiale aktivitetar blant anna kan minske risikoen for demens med heile 40 prosent, fortel Husebø:

– Det handlar om å redusera einsemd og depresjon, bruka kroppen og å få vera noko for andre. Om ein i tillegg kuttar ut røyk og alkohol, har ein gode føresetnader for ein friskare alderdom.

Aldersvennlege buformer er altså ein av framtidsnøklane, meiner Husebø, anten me vel å tilretteleggja den eksisterande bustaden vår eller flyttar og skapar eit meir sosialt fellesskap med andre.

– Det kan vera ein generasjonsbustad med familien eller eit kollektiv med kjenningar. Det viktigaste er tidleg å tenkja over kvar du ønskjer å bu når du blir eldre – og kvar du ønskjer å døy. Dette bør faktisk vera fokus rundt alle middagsbord framover.

Betre for alle

Husebø meiner samstundes tilrettelegging av bustadinitiativ som det på Helgetun er ei god investering for styresmaktene, og viser til at bygginga av eit tilsvarande prosjekt allereie er i gang i Bergen. Denne gongen blir det samla 52 eldrebustader og 20 studenthyblar på Marineholmen midt i byen.

– Det finst fleire slike initiativ rundt om. Modellen er eit godt alternativ til sjukeheimar og ei avlasting for det offentlege, og for den eldre sjølv. Å kunne bu heime lenger er jo til beste for alle om tilrettelegginga er god. Tenk, då kan du jo sjølv bestemme korleis du vil ha dagane dine!

Veks på ansvar for andre

Sjølv drøymer 66 år gamle Husebø om å bli gammal på ein gard med familien rundt seg. Då hennar eigne foreldre nærma seg slutten av livet i heimlandet Tyskland, pendla ho kvar månad i ein lang periode for å gjera den siste tida deira så god som mogleg.

For midt oppi alle samtalene om kva me sjølv treng og kva me ventar at andre skal gjere for oss, vedgår ho at også den tradisjonelle pliktkjensla overfor eldre familiemedlemmer framleis har noko for seg.

– Som menneske veks me når me tek ansvar for andre, og me får også med oss viktige lærdomar til me sjølve blir så gamle at me treng hjelp. Det handlar jo om å gje og ta. For meg var det ei glede å kunna bidra til at mine eigne foreldre kom seg godt over til den andre sida.