Monsterfiskefeberen herjar Vestland

– Eg greier ikkje meir!

– Nei, du må ikkje sleppa!

– Men det går ikkje lenger!

– Du må halda, for f..!!!

Asmund Aasheim humrar då han skildrar dramaet som utfalda seg om bord i båten i Stolmasundet vest i Austevoll for eit knapt år sidan. Han og to kompisar var like innmed brua, og berre 100 meter frå land, då dei fekk ein skikkeleg sværing på kroken.

I to timar kava dei på 

På denne turen var det Bjørn Furre som heldt stonga. Aasheim sjølv var såkalla leaderman med ansvar for å dra inn snøret når fisken var nær nok. Då størja var 7–8 meter frå båten tok han på seg hanskar og lente seg over ripa og fekk tak. Gong på gong glapp snøret mellom hendene på han. Gong på gong fekk han kjeft.

I to timar kava dei på der ute i sundet, alt medan Geir Åge Iversen manøvrerte båten på kommando mellom eit virvar av stakar, sjømerke og hummarteiner.

– Altså, han heldt på å slita armane av meg, den fisken. Bjørn, som er godt trent og ein sterk bonde og jeger, tok ut absolutt alt han hadde. Han var dødssliten og så illraud i hovudet at alle blodårene syntest. Knea var berre kjøttsår då me endeleg fekk fisken opp, fortel stordabuen Aasheim.

Som ein liten bil

Eigentleg var «Team Bigblue» ute for å merka og sleppa ut att makrellstørje for Havforskingsinstituttet denne dagen. Men då dei såg korleis fisken rusa, skjønte dei snart at dei hadde å gjera med eit uvanleg stort eksemplar.

Der og då vart det bråbestemt at dei skulle få opp størja og ta ho med heim på kvoten laget har.

– Det er det råaste eg har opplevd som fiskar, du blir jo heilt euforisk, det er som å få ein liten bil i joggefart på kroken.

Tidlegare hadde han og laget drege inn størje på både 303 og 367 kilo og trudde dei hadde nådd toppen.

Dei hadde aldri drøymt om at dagen skulle ende med splitter ny Norgesrekord, fortel Aasheim entusiastisk:

– Han var utanomjordisk tung. 299 centimeter lang og 448,5 kilo etter bløgging!

Sinna tenåring

Sjølv om tunfisk i norske farvatn høyrest eksotisk ut for mange, er det ikkje første gongen det kokar av makrellstørje langsmed kysten. På 1950- og 60-talet kunne den norske snurpenotfangsten faktisk kome opp i 15.000 tonn i året. Sjølv om det vart fiska frå Oslofjorden til Varangerfjorden, var det først og fremst i Hordaland og Rogaland det verkelege storfisket skjedde.

Så mykje og så omfattande vart det faktisk fiska, både her og i resten av verda, at arten forsvann frå norske farvatn og vart raudlista av The International Union for Conservation of Nature (IUCN).

Rekordfiskar Asmund Aasheim var sjølv av dei som vaks opp med historiene om korleis det tidlegare syda av størje i fjorden, og som i ungdomstida var beint ut forbanna på dei som hadde fiska opp all fisken. Han hadde aldri trudd han sjølv skulle få oppleve så mange og så store størjer som han har gjort dei siste åra.

Knallhard kontroll

Det kan han først og fremst takke Den internasjonale konvensjonen for bevaring av atlantisk tunfisk (ICCAT) for. Sidan 2006 har dei nemleg hatt ein omfattande gjenoppbyggingsplan for makrellstørja. Planen har omfatta knallharde forvaltningstiltak som sterkt reduserte kvotar, auka minstemål og omfattande fiskerikontroll for å avdekkja ulovleg fiske i Middelhavet og Atlanterhavet.

Det er dette som har ført til den kraftige auken i bestanden som me ser nå, fortel bestandsansvarleg Leif Nøttestad ved Havforskingsinstituttet til Nynorsk pressekontor:

– I 2012 kom makrellstørja attende til havområda våre etter å ha vore borte i fleire tiår. Dei siste åra har store mengder av størja vandra til og beita i norske farvatn.

Forskarkollega Keno Ferter stadfestar tilbakekomsten. På sundag gjennomførte han faktisk verdas nordlegaste satellittmerking av makrellstørje.

Det skjedde nord for Ålesund, der Havforskingsinstituttet fekk overlevert ein fisk av det lokale fiskarlaget «Team Jafi». Etter eit kort besøk om bord hjå forskarane svømte størja vidare med satellittmerket.

Gjennom langdistanse vandringsstudiar av nettopp elektronisk merka fisk, har forskarane funne ut at makrellstørja vandrar tilbake til det same området dei var eitt år tidlegare, såkalla «homing».

Det er godt nytt for dei som allereie har hatt fiskelukka med seg:

– Områda det blir observert og fiska mest makrellstørje i, er på om lag 60–64 grader nord på Vestlandet. Men det blir også sett makrellstørje heilt inn i Oslofjorden og ved Lofoten, fortel Ferter.

Dårleg butikk

Det er også ICCAT som fastset kvotane kvart land kan fiska. Samla har kvoten på makrellstørje lege på i overkant av 40.000 tonn dei siste åra. For Noreg sin del er årets kvote på 386,4 tonn. Ho er fordelt på fire linebåtar og sju ringnotfartøy, i tillegg til 32 såkalla småskala kystfartøy. Ved sida av kan det haustast mellom anna 10 tonn til merk, slepp og rekreasjonsfiske og 30 tonn til eit pilotprosjekt på levandelagring av makrellstørje.

Norge har dei siste åra likevel berre teke opp om lag halvparten av den tildelte kvoten. Per 26. september i år er det levert 31 tonn makrellstørje, opplyser Fiskeridirektoratet.

Det handlar ikkje om tilgangen, forsikrar Havforskingsinstituttet:

– Det er i utgangspunktet ikkje vanskeleg å fiska opp heile den norske kvoten, men ifølgje fiskarane er det først og fremst økonomien og ein uføreseieleg marknadssituasjon som avgrensar kor mykje dei tek opp, seier Leif Nøttestad.

Asmund Aasheim stadfestar at størjeprisane slett ikkje er så astronomiske som folk flest kanskje har inntrykk av. Rekordprisane på somme auksjonar er som regel ein gimmick i samband med at dei første fiskane blir fanga:

– Prisane på vanleg makrell er eventyrlege og på rundt 40 kroner kiloen nå, så dei store notbåtane får betre betalt for den enn for størja. Eit kast etter makrell kan jo gje mange hundre tonn, medan eit kast etter størje kanskje gir 15 tonn og rundt 80 kroner kiloen. For dei fleste store båtane er makrellstørja difor ofte eit tapsprosjekt, forklarar Aasheim.

– Om makrellkvoten blir mindre, kan det sjølvsagt endra seg. Dei einaste eg vil tru tener pengar nå, er småsjarkane. Om du har ein liten båt og eit par mann, er 30 000 for ei størje kanskje god butikk.

Havforskingsinstituttet peikar òg på at å sikra god nok kvalitet kan vera ein flaskehals når det gjeldt å skapa større verdiar av størja:

– Fisken bør avlivast og bløggast ein etter ein og deretter bli kjølt ned så fort som råd for å oppnå best mogleg kvalitet. Denne prosessen kan bli endå betre, og her er det nye metodar under utvikling både for fangst med not, line og stong, seier Keno Ferter.

Nisjepotensiale

I Havforskingsinstituttets nye prosjekt «Weltuna» studerer forskarane i tillegg stress og kjøttkvalitet ved stongfiske av størje. Prosjektet er finansiert av Forskingsrådet og har som mål å utvikla endå betre retningsliner for korleis fisken skal handterast i heile prosessen frå hav til bord.

– Kjøttkvalitet og stresset fisken kan oppleve gjennom fangsten, heng saman. Difor er det viktig at fisken blir minst mogleg stressa. Under fangsten festar me blant anna kamera og måleutstyr over kroken og tek blodprøver av størja rett etter at ho er fanga. Førebelse data kan tyda på at stongfiska makrellstørje er lite stressa under innhaling. Ho viser høg vitalitet når ho kjem til overflata, fortel Ferter.

Han trur det kan liggje eit stort potensial i makrellstørjefiske for nisjar som turistfiske, charterfiske og småskalafangst framover, og spesielt ein kombinasjon av alle tre.

– Ein kan til dømes kombinera småskalafiske med turistfiske, der fisken blir fanga av betalande gjester og går til marknaden slik dei gjer i Canada. Eller ein kan kombinere merk-og-slepp fiske med turistfiske, som dei gjer i Irland.

– Det viktigaste er å halda oppe den høge kompetansen som finst blant dagens stongfiskarar for å vareta både dyrevelferd og HMS. Det betyr ikkje at ein ikkje kan ta med «nybyrjarar» på fisket, så lenge skipperen og mannskapet har erfaring.

Hjernen fråkopla

Asmund Aasheim og «Team Bigblue» er eitt av dei to fiskelaga som er med på Weltuna-prosjektet og som nå fiskar med måleutstyr på kroken. Han har også lenge vore godkjent som lagleiar i rekreasjonsfiske av makrellstørje (sjå faktaboks) og til å merka fisken.

Sjølv om krava til å fiska er strenge, meiner Aasheim ei slik regulering både er viktig og naudsynt, ikkje minst med tanke på dyrevelferda. For det er mykje som kan gå gale når ein kjempar med ein fisk på fleire hundre kilo.

– Så lenge han sit på kroken er det skrekkblanda fryd og angst, for me veit at alt kan skje. Plutseleg kan kroken lausne. Du kan ikkje sleppe jubelen fast før fisken er bolta fast.

Samla har han og laget merka og sett fri fire størjer. I tillegg har dei tatt fem på land til eigen matauk. Men dei har også hatt mange på kroken som har ramla av opp gjennom åra.

Aasheim er difor ekstra spent på årets sesong, som starta for alvor i slutten av september og går føre seg ut i november:

– Me var ute 14 timar i går og såg tre størjer som hoppa, så nå trur eg det er mykje fisk overalt. Eg har også høyrt at det er bra ved Stadt og utanfor Ålesund og at det er mange båtar der.

At han risikerer å få huda full om dei får napp og han ikkje gjer jobben sin slik resten av mannskapet meiner han bør gjera, tek han med knusande ro.

– Alt som blir sagt når fisken er på kroken, kan ein berre gløyma etterpå. Alle veit at du ikkje meiner det du seier då, for hjernen er ikkje påkopla hjå nokon av oss.

– Og etterpå, når me har landa fisken, då er det manneklemmar dei færraste har sett maken til. Eg blir rørt berre eg snakkar om det, eg!