Sorga og gleda

18 ÅR GAMMAL var Oddbjørg då ho møtte Hadle, mannen som ho skulle få leva godt med i 56 år. I sommar døydde han, og ingenting er som før. Aller minst jul.
– Det er menneskelivet. Me hadde så mange gode år, og skulle eg seia noko på at me måtte skiljast til slutt? Eg har ikkje lov å klaga, men eg har lov å sakna.

OG SAKNA, det gjer ho. Ho berre ristar på hovudet til spørsmålet om det kan beskrivast. Det er alle dei tinga ho tenkjer på og opplever som ho ville fortalt han, slik ho alltid gjorde. Det er at han ikkje sit i stolen og er der om kvelden. Eller om morgonen. At han ikkje turar ute med sitt, eller stryk forbi midt i arbeidet. Alle banda, vevde av samtalar, arbeid, opplevingar, måltid, av sorg og glede, godt og vondt, strev og fest, samhald og ordlaust nærvær gjennom over eit halvt hundre år. Dei riv i henne nå når dei er slitne over.

HO RETTER ryggen i stolen, opnar eit klårt og nærværande blikk og er på plass i den godt vedfyrte og koselege stova i Vik. Vindauget mot vest rammer inn fjorden som strekkjer seg utover frå fjøra og skulen som ligg nede i vikja. Der likar ho sjå elevane som steller med sitt og skuleklokka er også ein rytme i hennar dag.
– Nå må du eta viss du kan!, byr ho ho til fatet med smurte vørterbrødskiver på bordet. – Dei er kjøpte, men gode, ler ho. Kaffien er skjenkt i rause krus. Nå er den nykokt, men når ho er berre med seg sjølv, kan ho gjerne varma opp ein tiloversblitt skvett.
– Eg likar så lite å hiva.



HJELMELANDSDIALEKTEN slår umiskjenneleg gjennom. Til garden Vik i Erfjord kom ho då ho gifta seg med Hadle i 1961. Sjølv er ho fødd på garden Laugaland, der ho var eldst av fire jenter. Helst ville ho gått landbruksskule og blitt bonde. Det var det ikkje stemning for heime. Det blei husmorsskule på Sømme.
– Eg lærte sikkert noko der også, men eg kjem ikkje på noko nå. Ho skrattler, ho kikkar ertelystent ut.

HISTORIA om korleis det gjekk til då det blei henne og Hadle er hennar, men ansiktet blir ei ungjente berre ho snakkar om det. Dei møttest gjennom felles vener, tilfeldig, ein kveld i eit privat lag. Det er litt veg mellom Vik og Laugaland på andre sida av fjorden, og det fanst ingen mobiltelefon eller Facebook då, men atten år gamle Oddbjørg hadde inga uro for at ho ikkje skulle sjå han igjen.
– Nei, det visste eg. Og i den tida fanst det brevskriving, ler ho.

10. JULI I ÅR mista ho han. Ein måndag. Sorg er å mista arbeidslysta, gleda, tiltaket. Saknet kan aldri bøtast, men at krafta til kvardagen kjem tilbake, det trur ho visst.
Det må aldri bli gjort til noko sjukeleg, det at me sørger. Alle menneske må gjennom dette. Somme blir ståande fast og kjem ikkje vidare, då må ein få hjelp. Men sorg er heilt naturleg, det er berre tida som trengst. Eg har fått god hjelp til å komma vidare i sorga, eit klokt menneske sa til meg at det handlar om å forsona seg med den, og det er noko anna enn berre å godta.

Å VERA I DET som er sant, slik det er. Å ikkje ryma eller prøva å glatta det til. Å vera sann og å tora å sjå livet i augene slik det er. Det er Oddbjørgs metode. Også ved denne korsvegen.

HO ER GLAD I menneske. Glad for barna Ingebjørg og Hans, den eine sogneprest i Valdres, den andre politimeister i Sør-Vest politidistrikt, og glad for barnebarn-gulla, som ho nyt i fulle drag. Det er litt unna, men mor og bestemor er meir enn operativ på dagens teknologimoglegheiter, Facebook inklusive.
– Å! Eg må seia eg er så glad for mobilen! Det er jo berre heilt nydeleg, takkar ho. Slik held ho kontakten over fysiske avstandar.
Me snakkar om sorga og saknet. Om korleis det å skiljast, er prisen for å møtast, men det er takksemd ho stadig vender tilbake til.


ODDBJØRG blei ikkje utdanna bonde, men blei bonde. Ikkje heime, men i Vik i lag med Hadle og med hans familie tett på. I Vik har det budd folk sidan tidleg på 1500-talet, og garden har vore i familien i mange generasjonar.
Hadle hadde alltid prosjekt gåande, og var det ei ledig stund, var det heia som gjaldt.
– Uendeleg tolmodig var han. Alltid. Det var nok verre med meg. Då eg var yngre kunne eg nok vera oppfarande, men det er rart, det har eg lagt av meg ettersom eg er blitt eldre. Eg kan nok vera utolmodig, og eg likar ikkje å gi meg. Det vil eg slett ikkje berre fordi eg er blitt gammal.

HO FORTEL om forsikringspapira som kom nå i haust. Dei lange, knapt forståelege setningane blei høge som fjell, og til slutt berre måtte ho hefta sonen.
– Men det irriterte meg at eg ikkje skulle få hòl på det, så etter eg hadde snakka med Hans, måtte eg tilbake i konvolutten igjen. Og då såg eg det jo. Då blir eg nøgd.

Å BLI ÅLEINE er alle kjenslene, tomrommet og det som alltid har vore som ikkje lenger er det. Men det er også ein haug med dokument som krev arbeid, praktiske ting som skal ordnast. Og det er alle dei tinga som den andre pleide gjera, som ein aldri trong ha sut for.
– Eg har fått mykje hjelp. Eg har lent meg på menneske som har måtta tåla mykje meir enn meg i livet. Og dei har tatt imot meg, støa meg og vore der for meg. Det er nesten det sterkaste for meg.

HO REISER SEG, legg ei skie innpå i omnen og fyller på i kaffikoppane. Veggane rundt oss vitnar om tette familieband, her er ungar og barnebarn, glade ansikt, høgtidlege anledningar og varme turansikt i påskesnø.

ME SNAKKAR om korleis livet endrar seg når talet på år ein har levd blir fleire. 78-åringen ler og fortel at ho i yngre dagar, kunne fara opp over det ho kallar småting og toskeskap. Korleis ho opplever at ho er blitt rolegare og meir tolmodig.
– Eg kan oversjå ting nå, berre la det gå, og det er deilig.
Ho tar seg ein slurk, lar koppen sviva litt mellom hendene. Tenkjer høgt om kor viseleg innretta det er at ungdommelege ambisjonar og lyst på alt muleg, roar seg litt. Langt fram i tid er ikkje eit like naturleg perspektiv når ein nærmar seg 80.
– Men det er også ein fare for at ein kan bli sløv. Av og og til må eg seia til meg sjølv at nå, nå må du skjerpa deg!
Det lever og ler i det friske ansiktet, det er kort veg frå stille til klare fyndige setningar.



Å VERA ÅLEINE om kveldane, går ganske godt. I byrjinga var det tett med besøk, men etterkvart er det naturleg at det blir litt mindre. Slik er det, meiner ho, og det er i orden. Ho les og strikkar, litt tv blir det også. Men det evinnelege hovudstadfokuset i alle reportasjar irriterer, for dei må då forstå at Norge er meir enn Oslo.
– Er du ikkje enig?!
– Og så forstår eg ikkje humoren nå, eg saknar den der lune humoren. Eg må ha det litt sånn som i Med hjarte på rette staden. Berre ansiktsuttrykka på dei der var jo kostelege…
Nå er det Edvard Hoem si siste bok som gjeld. Liv andre har levd.

ODDBJØRG ER TRUANDE, har vore det heile livet.
– Det kristne håpet, eg veit berre ikkje korleis eg skulle levd utan.
At ho skal møta igjen Hadle, det trur ho visst.
– Eg er forskrekkeleg feien for nåden!
Nåde er kanskje eit abstrakt ord, men ho opplever den også også her og nå. Ved kjøkkenbenken, rundt eit kaffibord eller på bestillarkontoret i kommunen.

ALT DET GODE som bur i menneska, og korleis dei viser seg som medmenneske på jobben deira. Det har eg fått møta i ambulansen, på sjukeheimen, på bestillarkontoret. Eg møter varme og omsorg overalt og så mykje meir enn venta og fortent. Eg ser av og til på snøklokkene som kjem opp or isen. Det kunne ikkje eg gjort, eg er eit menneske som treng lys og varme. Nåde er at eg kan vera fri frå meg sjølv ved trua på Jesus Kristus, frelsaren.

HO SMILER og lar orda stå. Samtalen er snart over. Me kjem ut på kjøkkenet, der sit søstera, Tina, klar for ei lita utflukt. Så då er det på med skoa, resten av dagen ventar.