Bryllaupstradisjonar med røter i overtru og patriarkatet

I mange bryllaup er det naturleg å ha kvit brudekjole, slør og å dansa brudevals. Men kvifor har me desse tradisjonane?

Stadig fleire droppar å gifta seg ifølgje Statistisk sentralbyrå. Men ein trend som held fram er tidspunktet for bryllaupet. I fjor blei nesten halvparten av alle ekteskap inngått i sommarmånadane, viser tal frå SSB.

Veronica og Erlend

I tillegg til val av årstid, er det mange fleire likskapstrekk mellom dei ulike bryllaupa. Veronica Danielsen sa «ja» til sin Erlend tidlegare i år. For å feira den store dagen reiste dei frå heimstaden Kaupanger til eit slott i Frankrike. Trass i at bryllaupet deira var unikt, som alle bryllaup er, var ei rekkje tradisjonar til stades - og betydninga ved dei hadde bruda tenkt nøye gjennom.

Frå allianse til kjærleiksmarkering

For Veronica var det å gifta seg ei viktig markering, då det symboliserer ein lovnad om at ein skal leva livet saman og at ein ikkje lenger berre er kjærastar.

– For meg var det viktig å gjera det før ein eventuelt får barn og som ei sikkerheit når det gjeld økonomi. Eg tenkjer praktisk på det, men tykkjer òg at det er veldig romantisk og koseleg.

I Norge kjenner me til bryllaup heilt attende til jernalderen. Då handla ekteskap først og fremst om ei rettsleg avtale mellom slekter. Brudeparet, og spesielt bruda, hadde lite å seia om kven ho skulle gifte seg med. I dag skil bryllaup seg frå dei gamle tradisjonane ved at det ikkje lenger er slekta og samfunnet rundt som står i sentrum, men heller to individ. Det skriv etnolog Linda Stewart i boka «Bryllup i Norge».

Kongeleg mote

I staden for å bli følgt til alters av far sin, gjekk Veronica og Erlend inn i kyrkja saman.

– Det å bli følgt opp kyrkjegolvet av far sin, viser jo til at kvinna blir gjeven frå ein mann til ein annan. For meg føltes det rart, så eg ville ikkje gjera det slik.

Meir tradisjonell var Veronica i kjolevalet, for fargen ho gjekk for var kvit. Det er dronning Victoria av Storbritannia som har fått mykje av æra for moten kvit brudekjole då ho valte å gifta seg iført ein i 1840.

Svart kjole

Forskar i kulturhistorie Herleik Baklid fortel at kvit kjole ser ut til å ha kome i bruk rundt år 1800, men blei på midten av 1800-talet avløyst av skikken med svart kjole.

Den kvite brudekjolen kom på moten igjen i Norge på starten av 1900-talet. Kvitt symboliserer uskuld og reinleik - kjolen skulle vise at bruda var seksuelt rein og jomfru.

– Eg hugsar at for om lag 50 år sidan kunne enkelte reagere dersom ei kvinne gifta seg for andre gong og skulle ha kvit kjole, seier Baklid.

Bukett av hygieneårsaker

– Det var nok sløret, endå meir enn kjolen, som gav meg kjensla av at «nå er eg brud, nå er eg ikkje berre på eit skoleball». Så sløret var veldig viktig for meg, fortel Veronica.

Kvite brudeslør kom frå Austen til Norge på 1700-talet og dekte over ansiktet til brura. Dei kvite sløret symboliserer uskuld, fortel forskar Baklid.

Sløret til Veronica hadde to lag – ein del som kunne henge framfor ansiktet og ein del til å henga nedover ryggen.

– I forkant av bryllaupet fann eg ut at bakgrunnen for slør som dekkjer ansiktet er at bruda skulle skjulast, slik at brudgommen ikkje skulle kunne ombestemme seg før paret hadde sagt ja til kvarandre. Så då droppa eg å ha slør framfor ansiktet.

Dekkja over skjemmande sveittelukt

Sjølv om brudebukett eigentleg ikkje var så viktig for Veronica, falda ho hendene sine rundt ein bunt av roser og eukalyptus på den store dagen.

Ein meiner at opphavet til brudebuketten kan følgjast tilbake til antikken, ifølgje forskar Baklid. Buketten var då laga av blomster og krydder som skulle halde vonde ånder unna.

– Dessutan blir det hevda at dufta frå buketten skulle dekkje over skjemmande sveittelukt, fortel forskaren.

Dansar seg inn i ei ny fase

Etter ein treretters middag på slottet i Frankrike stod bryllaupskaka for tur. Og tradisjon tru skulle det første stykket skjerast av det nygifte paret saman.

– Me prøvde å skjera kaka saman med to hender på éin kniv. Det er faktisk ikkje så lett, ler Veronica.

Forskar Baklid fortel at felles deling av bryllupskaka er anteke å symbolisera at det nygifte paret nå er eitt og skal dele alt i ekteskapet. Spesialbakte bryllaupskaker er ein gammal skikk som kan sporast tilbake til det gamle Rom.

Dansast frå ugift til gift

Bryllaupsfesten vart teke eitt steg vidare då Veronica og Erlend dansa brudevals. I tradisjonane heitte det at brud og brudgom skulle dansast over frå ugift ungdom til gift stand, kan kulturhistorikar Baklid fortelje. Og for Veronica var dette ein viktig skikk å følgja.

– Eg er kjempeglad i å dansa. Det å få lov til å dansa i den finaste kjolen med den finaste mannen i verda var veldig fint, fortel Veronica.

Enkepensjon

Dagen derpå starta brudeparet med å gje kvarandre morgongåver.

Ifølgje Baklid brukte ein også slik type gåver i romartida. I Norge har ein funne bruk av morgongåver frå 1281. Gåva var i utgangspunktet knytt til særeigeekteskap, og var eit verdibeløp kvinna fekk dersom mannen fall ifrå.

– Morgongåva mista sine økonomiske realitetar i Norge frå 1855 gjennom lovgjeving, seier forskaren.

I dag blir morgongåve praktisert for å uttrykkje kjærleik utan at det har noko juridiske verdi som «enkepensjon». Erlend og Veronica gav kvarandre morgongåver mykje grunna at det er noko «alle andre gjer».

– Men det var også ein utruleg koseleg måte å starta dagen på. Det er alltid hyggeleg å visa at ein set pris på kvarandre, legg Veronica til.

Makt i tradisjonar

For Veronica gjorde alle tradisjonane at ho fekk kjensla av eit verkeleg bryllaup og at det nå endeleg var ho og Erlend sin tur til å gifta seg.

– Samtidig tenkjer eg at det ikkje er vits i å følgja skikkar som ein ikkje synes høyrest morosame ut eller som ikkje passar for ein sjølv.

Og trass i at bryllaup i dag, og alle tradisjonane dei består av, i større grad handlar om individa framfor kontraktfesting mellom slekter, førte bryllaupet til paret frå Kaupanger to familiar saman.

– Det var første gongen familiane våre var samla og dei gjekk veldig godt overeins - det var den beste delen av bryllaupet, avsluttar Veronica.

(©NPK)