Norge rundt-eksperten: Ti imponerande bilturar

Det er ikkje alltid endestasjonen er den største lukka. Med litt planlegging, kan vegen dit bli sjølve målet. Her er ti ferieturtips frå Norges fremste vegkjennar.

– Viss eg ikkje hadde budd i Asker, ville eg budd i Luster. Turen langs FV 5637 på austsida av Lustrafjorden, eller sørsida som dei kallar det der, er verkeleg ei perle!

34 år lang reise

Per Roger Lauritzen har sett meir av Noreg frå bil, bubil, motorsykkel, kajakk og robåt enn dei fleste. Etter ei 34 år lang reise, i jobbar frå hyttevakt til inspektør og informasjonssjef i Den Norske Turistforening, vart han i 2011 hanka inn som vegbokredaktør i NAF.

Overgangen frå å bruka beina som framkomstmiddel til å ha bubil som arbeidsbil, er likevel ikkje så stor som ein skulle tru, hevdar han:

– Som inspektør i fjellet var det forferdeleg mykje bilkøyring. Eg har alltid likt å køyra bil, men lenge tenkte eg først og fremst på køyring som transport. I NAF ser ein på bilkøyringa i seg sjølv som ei oppleving.

– Kva såg du på turen då?

Også som fjellturist var han lenge oppteken av å koma seg kjappast opp og ned. Kunne han slå rekordar eller tida til kjenningar, var det ekstra gjævt. Etter ein tur opp og ned til Rondeslottet for fleire år sidan, fekk han eit litt anna perspektiv:

– Eg kom ned att og var kjempenøgd med å ha slått nokon andre si tid med tre og eit halvt minutt eller noko slikt. Då eg fortalde om rekorden til ein DNT-kollega, smilte han berre lurt og spurde: Kva såg du på turen, då ..?

Lauritzen humrar:

– I dag er jo ikkje vegboka naudsynt for å finna fram. Me lagar den for å gje folk alle dei gode grunnane til å stoppa undervegs.

Skjulte perler

Dei grunnane er det, i tillegg, mange av. Norge har 97.746 kilometer offentleg veg. 44. 623 kilometer er fylkesvegar, 10.676 kilometer riksvegar. Dei resterande 42.447 kilometrane, er kommunale vegar.

På nær alle er det noko å sjå eller gjera, reklamerer Lauritzen, som nyleg sende ut den åttande vegboka han har vore redaktør for.

Med stort og smått, har han forfatta i overkant av 90 bøker om norsk natur og turmoglegheiter. Halvparten har han skrive aleine, resten med andre. Rundt 30 av bøkene har vore på oppdrag for NAF. For i tillegg til vegbøkene, har han òg gjeve ut fleire bilbøker med titlar som «Norske omveier», «Norske utsikter» og «Skjulte perler».

Heilt på grensa

Denne sommaren er det ekstra mange grunnar til å ta ein ferieomveg på norske vegar, meiner han. Ikkje berre feirar NAF 100 år i år, for 200 år sidan kom også dei første norske veglovene. Då vart det mellom anna innført høgrekøyring i heile Norge. For sjølv om det ikkje fanst bilar, trong både hestar og kjerretøy logistikk.

Noregs første dedikerte køyreveg vart forresten bygd for 400 år sidan – i 1624, skyt Lauritzen inn. Vegen gjekk frå Kongsberg til Hokksund, fordi danskekongen var oppteken av å gjere det enklast mogleg å frakta ut malmen frå gruvene. Frå Hokksund vart sølvet skipa ut Drammenselva og vidare til Danmark.

Tolloppsyn og grus

Den klassiske vegboka kom ut første gong i 1928, berre fire år etter at NAF vart stifta. Sidan har den vore under kontinuerleg revidering. Samla har NAF gitt ut meir enn ti millionar bøker, og årets utgåve er nummer 32 i rekkja:

– Viss du les gamle vegbøker – det er kanskje ikkje så mange som gjer – så stod det mykje meir om sjølve vegen før. Sånn som «Der er det grus», eller «Grenseovergangen har ikkje regelmessig tolloppsyn». Det siste hadde me nok ikkje fått lov å skriva i dag, seier Lauritzen og gliser.

Grenseovergangar er forresten eitt av Lauritzens mange samleprosjekt. Målet er å besøkja alle dei nokon og seksti grenseovergangane mellom Norge og Sverige. Han er ikkje i mål riktig enno, til det har han litt for mange parallelle prosjekt gåande. Samlemanien starta då han var nygift og saman med kona bestemte seg for å køyra den ytste vegen rundt Noreg. Bryllaupsreisa tok tre somrar.

Sidan har det rulla på seg.

Samleprosjekt

Han har padla i alle norske kommunar med unnatak av to, vandra i alle norske fjellområde av ein viss storleik, besøkt over 600 turisthytter og 190 fyrstasjonar. Sistnemnde er kanskje Lauritzens største interesse. Opp gjennom åra er det bygd 224 fyrstasjonar i Noreg. I dag er 120 av dei besøksfyr, og 65 av dei kan ein køyre heilt ut til eller gå det siste stykket, ramsar Lauritzen opp, i ein av svært mange detaljerte omvegar i samtala.

At han har hugs over snittet, blæs han derimot av:

– Men det er jo gjerne slik at det ein er interessert i, det hugsar ein – og eg likar både norske vegar, norsk natur og historie.

– Med det i mente, meiner eg geografi er altfor lite vektlagt i skulen i dag. Det er så mykje å sjå og oppleva. Norge er jo verkeleg vårt næraste ferieland. Eg har vore veldig mykje rundt om, men opplever stadig at eg kjem til plassar eg ikkje anar nokon ting om.

Turar verdt å køyra

Når du kjem over Sognefjellet og ned til Fortun, køyrer du utover til Skjolden. I staden for å følgja hovudvegen til Sognefjorden, tek du austsida av fjorden forbi Feigefossen og Munthehuset. Etter Urnes stavkyrkje tek du Norges minste ferje over fjorden til Solvorn. Der ligg Walaker Hotel, som er Noregs eldste hotell. Det er ei heilt fantastisk flott strekke. Startar du i motsett retning, kan du køyra opp Norges høgaste fjellovergang Sognefjellet og til Turtagrø. Derifrå tek du den spektakulære Tindevegen ned til Øvre Årdal. Då har du fantastisk utsikt til Jotunheimen og Hurrungane.

Ytst mot Skagerak

Ytst langs kysten mellom Sørlandsporten ved Risør og Fedafjorden før Flekkefjord, går det eit godt alternativ til E18 og E39. Ved å følgja den nesten samanhengande rekka av fylkesvegar som går ytst mot Skagerak, kjem du tett på ei rad natur- og kulturperler som Lyngør, Merdø, Lindesnes, Ny Hellesund og Lista. Langs sørlandskysten er det også mogleg å overnatta i fyra på Homborsund, Lyngør, Torungen, Lindesnes og Hatholmen. Det er ei oppleving fleire bør unna seg.

Vakkert og variert på grensa

Dette er også ein av favorittane mine. Du startar i Halden og følgjer Fv 21 og svenskegrensa nordover til Akershus og det historiske Haldenvassdraget, Eidskog og Kongsvinger. Det er vakkert og variert landskap og mykje historie langs vegen, deriblant Fredriksten festning.

Det finst tre villmarksvegar i Noreg.

Villmarksveg

Den andre ligg i Nord-Trøndelag. Då køyrer du av E6 ved Grøndalselvbrua og inn til Tunnsjøen, vidare mot Gjersvika ved innsjøen Limingen, og ut på E6 igjen ved Namskogen. Den tredje – og villaste – villmarksvegen er på 15 mil og går frå Majavatn i Trofors, nordover til Hattfjelldal og Korgen. Undervegs ser du Norges nest største innsjø Røssvatn og Okstindan, med Oksskolten, som er Nord-Noregs høgaste fjell.

Pølser og kyst

Både kona og eg er frå Sandefjord, så me må jo ha med Vestfold. Hovudvegen E18 er dritkjedeleg. Men når du kjem til avkøyringa til Horten i Kopstadkrysset – Circle K har skikkeleg gode pølser – så følgjer den ytste kystvegen Fv 311 via Åsgårdstrand, Tønsberg, Sandefjord, Larvik og Stavern til Helgeroa. Undervegs finn du stadene der Osebergskipet, Gokstadskipet og Klåstadskipet vart funne og storslåtte gravhaugar og museum med tema frå vikingtida. Nykirke utanfor Horten og Lykkehuset som Edvard Munch kjøpte i Åsgårdstrand er også verd å besøkje.

Øyhopping med bil

Nordøyan heiter rada av øyar i Haram kommune nord for Ålesund. Med mange nye bruer og tunnelar (som ikkje øydelegg turen!), kan du nå øyhoppa med bil heilt til den nordlegaste Finnøy. På den siste strekka, til Ona, må du bruka ferje, utan at det gjer den flotte turen dårlegare.

Frå Kristiansund tek du Atlanterhavstunellen mot Averøy. Frå Kvernes kan du ta ein avstikkar til Kvernes stavkyrkje som vart oppført etter reformasjonen. Derifrå held du fram langs Kvernesfjorden mot spektakulære Atlanterhavsvegen – der natur, arkitektur og moderne ingeniørkunst møtest i dei storslåtte bruene. Vidare mot fiskevêret Bud kan du stoppe ved den kvite sandstranda Farstadsanden eller utsiktspunktet Askevågen. I Bud kan du ete komle, eller ball som dei kallar det her, før du køyrer vidare til Molde.

Smalt og svingete og vakkert

Ein veg for dei som likar det smalt og svingete og variert. FV44 snirklar seg langs kysten mellom Agder og Rogaland. I Jøssingfjord finn du to hus frå 1600-talet som er plassert under stupa heilt nede ved fjorden. Du kan og ta ein avstikkar til idylliske Sogndalstrand. Få med deg Obrestad fyr og Kvassheim fyr og prestegarden. På Jæren ligg Boresanden og Solastranda, som er heilt fantastiske strender om du vil bada eller surfa.

Tronåsen, som går mellom Moi og Flekkefjord, vart freda i 2009. Strekninga var ein del av Rally Monte Carlo i 1931, og var vurdert som ei av dei farlegaste etappane, fordi ho er smal og bratt. Vegen er sesongopen for personbilar og minibussar frå 1. mai til 30. september. Vegen er einvegskøyrt frå Tronvik til Sira.

Atypisk norsk; kom deg til Røros

Du kan starta frå FV30 ved Os. Køyr langs FV28 gjennom den vide Tufsingdalen før du kryssar Isterfossen sør for Femunden og opplever innlandshavet Femunden frå austsida på veg inn til Drevsjø, Elgå og over til Sverige. Landskapet er litt atypisk norsk, med høge tre og rette strekningar, men du er i fjellet. Så kan du berre ta ein liten sving for å komma tilbake til Røros. Og har du ikkje vore på Røros, må du sjå å komma deg dit. Det er ein fantastisk bergstad. Dei historiske gruvene, kyrkja og sjølve bergstaden med alle kunsthandverkarane verdt å få med seg.

Turen frå Elverum til Røros via Trysil er ein omveg, men byr på natur- og kulturopplevingar som skogbruksmuseet og Glomdalsmuseet med 90 gamle hus i Elverum. Langs vegen finn du spor etter Trysil-Knut og Einar Skjæraasen i Trysil, Gjermund Eggen i Engerdal og Anna i Øydemarka på garden hennar ved innsjøen Isteren.

Fosen og flybasen

Alle har høyrt om Helgelandskysten, men yttersida av halvøya Fosen ligg ikkje mykje etter. Køyreturen nordover frå Ørland kommune med Noregs nye hovudbase for kampfly og gjennom dei ytste kommunane Åfjord, Osen og Flatanger krev ein del avstikkarar. Stader som Vallersund, Stokkøya, Bessaker og Seter er definitivt verd nokre kilometer ekstra langs vegen.

Langt mot horisonten og langt til himmelen

Alle bør ha køyrt over Finnmarksvidda! I Finnmark er landskapet annleis enn alt du finn sørpå. Det er langt mot horisonten og langt til himmelen. Vegen frå Kirkenes til grensa mot Russland heiter E105 og er ganske eksotisk. Like før grenseovergangen køyrer du Fv 8860 ut til Grense Jakobselv. Dalen går langs russargrensa, og gir ei kjensle av å vera nær Nordpolen. Du ser den ytste delen av Varangerfjorden og veit at Barentshavet ligg like utanfor. Vegen har innslag av både fjord, skog og fjell. Fjellet går omtrent ned i fjøra, sjølv om det høgaste punkt berre er cirka 150 moh.

(©NPK)