Språksjov-Linda vedgår: – Mange vil gjerne inn i skåpet mitt

Ho er ikkje ein kjendis som plaprar lett i veg om korleis det var å koma ut av eit visst skåp, men for første gong slepp Linda Eide ein annan journalist inn.

Inn i klesskåpet sitt, altså. For å snakka om ”skjortemysteriet”.

Italiensk original

– Folk er utruleg opptekne av skjortene mine. Eg får stadig respons, spørsmål eller tips om mønster folk trur eg vil lika. Enkelte sender meg også retro-plagg frå eigne skåp, eller noko dei har funne på loppemarknader, fortel den populære Språksjov-programleiaren.

Heime i Bergen heng den italienske originalen, saman med eit utval av dei om lag 50 fargemønstra skjortene som vart varemerke for det som nå er laurdagsunderhaldning på nrk tv. Linda dreg fram ei skjorte i yndlingsfargen oransje, enno jomfrueleg urørd av kamerablikk og studiolys. Stoffmønsteret i skjortene varierer veldig, men sjølve modellen er den same strenge, klassiske med store snippar. Nesten uniformsprega.

Skreddarsydde

– Ja, du kan vel sei skjortene er vorte ein slags jobbuniform for meg. Diverre.

– Diverre?

– Ja, for dette er jo ein stil som er vorte min eigen, og som eg trivst veldig godt i. Alle skjortene blir til ved symaskina til mi kjære og dyktige brordotter Guro Eide, som er utdanna skreddar. Men nå strevar eg med å bruka desse plagga privat, for når eg tek dei på kjennest det som om eg er på jobb uansett, seier Linda.

Kjøpt kapellan-bustad

Skjortene blir nok uansett ikkje hengjande og støva, for språksjov-sjefen er mykje på jobb.

– Fritid er det ikkje så mykje av, sjølv om det nå er sommarpause frå innspelingane. Eg med fleire har kjøpt den gamle kapellan-bustaden i Voss, den skal bli eit kultursenter og treng mykje dugnad og restaurering. Eg skal også jobba med ei framsyning til Vossajazz-jubileumet neste år, der eg ser på jazzhistorien gjennom språkbriller. I tillegg lever jo fleire av mine samarbeidsprosjekt og framsyningar vidare, seier Linda.

Eit av desse er stykket ”Oppdrag Mottro”, som etter to månadar på Det Vestnorske Teater i Bergen, og turné på Vestlandet nå landar to veker i september på Det Norske Teateret i Oslo. Framsyninga er eit annleis morsportrett basert på telefonsamtalar med Mottro gjennom ti år.

Mottro

– Mor mi, eller ”Mottro” på mi dialekt, er ei no-nonsens-dama som har mykje klokt å koma med, utan at ho har noko mål eller interesse av å framstå som klok eller smart. Ho er seg sjølv og svarar rett frå si eiga lever, for å seia det slik. Eg var vel som dei fleste, det tok tid før det gjekk det opp for meg at ho faktisk hadde hatt eit liv også før eg vart fødd. Det er fint å høyra at folk blir inspirerte av framsyninga, og vil bli meir kjent med si eiga mor og hennar historie, seier Linda.

– Så du har spurt mor di om det meste?

Jadå, eg har grave og spurt. Men eg veit jo at det finns historier der, slike som ho ikkje har fortalt, eller som eg ikkje har villa fortelja. Oppdrag Mottro er ikkje utleverande av typen Knausgård, det er på ein måte ikkje Mottro ein skal sitja att å tenka på, men meir generelt historia til våre foreldre, historier me ikkje ser fordi rollen og fenomenet forelder står i vegen for å sjå heile personen.

– Finst det noko ein ikkje bør spørja mor si om?

– Det trur eg ikkje, alt kan spørjast om. Men eg meiner vel at det ein kvar mor og far sin rett å svara på det ein vil, og ikkje meir. Det må den som spør respektera.

Fosse-frelst

Språksjov-Linda reiser også kringom med ei lita framsyning om forfattaren Jon Fosse, «Fosse for dumskallar», saman med Sjur Hjeltnes.

– Det Norske Teateret ville ha ei slik litt uhøgtidleg innføring i Fosse sitt liv og virke, til Fosse-festivalen i fjor. Då måtte eg endeleg gi meg Foss i vald, og jo meir eg har lese, di meir har eg blitt grepen. Så nå er eg Fosse-frelst, eg òg!

Før Linda landar med Mottro på det Norske Teateret skal ho på turne med Herborg Kråkevik. Framsyninga «Linda Eide har ei høne å plukka med Herborg Kråkevik» gjekk for fulle hus på Det Vestnorske Teateret i vår, og nå blir det turne i regi av teater Ibsen.

– Eg trudde nesten det var ein tulletelefon då sjølvaste Herborg Kråkevik ringde og ville me skulle laga dette saman, seier ho, og røpar at også programleiarkjendisar kan bli litt stjernesjokka.

Norsk attraksjon

– Leif Ove Andsnes! Adam Douglas! Ole Edvard Antonsen! Ingebjørg Bratland! Dette er jo slike flinke og kjende folk eg før knapt ville våga å snakka med – og nå står eg der med blokkfløyta mi og får spela med dei. Det er stas, seier ho, og viser med heile kroppen at ho meiner det.

Men ordet ”kjendis” vil ho ikkje kalla nokon av desse, heller ikkje seg sjølv. Ho veit at folk hugar henne som kåsør og journalist frå radio i mellom anna Norgesglasset, og at fleire kjende namnet Linda Eide då ho debuterte på tv med serien Norsk attraksjon. Der sprang ho mellom anna tolv mil på tv til ære for Mensen Ernst, og testa rådet hans om at det var lurt å drikka vin under vegs på lange løp.

Hardtarbeidande journalist

– Raudvin går bra. Men ikkje kvit, den er som sider og set seg i føtene, er hennar knappe kommentar i ettertid.

Då språksjovet vart laurdagsunderhaldning for heile familien, rykka Linda Eide opp i A-klassen av kjendisar.

– Eg kan ikkje fordra ordet ”kjendis”, og eg vil ikkje vera ein! Eg er ein hardtarbeidande journalist, seier ho. Men å bli attkjend kan ho ikkje berre mislika.

– Å bli attkjend betyr trass alt at fok ser programma mine. Det er litt ekstra kjekt når folk i 20-åra kjem med skinande augo og vil ta selfiar, fordi dei har gode minne frå dei var små og såg på tv saman med familien på laurdagskvelden. Ungdom er også nostalgiske, konkluderer ho nøgd.

Bortsett frå kjendis-ordet har Linda Eide nesten påfallande få ordlege kjepphestar, i alle fall når det kjem til rett og galt og gramatikk-pirk.

– Skal det pirkast bør det i alle fall pirkast med eit smil, seier ho.

Petimeter per sekund

– Min geniale makker, Halvor Folgerø, kom ein dag opp med det fantastiske omgrepet ”petimeter per sekund.” Det er den ekstremt korte tida som går frå vi seier noko litt unøyaktig på tv, til nokon har kasta seg over tastaturet og sendt ein respons fortel ho. Men respons-delen av programmet hennar er ikkje ei krigssone for fekting med raudblyantar.

– Mest av alt får me masse heiarop og finurlege spørsmål om ord og utrykk og kommentarar som syner folk si glede over språket.

Dette er Linda si fanesak.

– Eg kan sjå gjennom fingrane med skrivefeil og kommablemmer. Folk som ikkje har språk som yrke, må ikkje bli tatt av raudpennane og bli redde for å bruka språket. Då kan ein bli pasifiserte av språket, slik språket i det offentleg og i forretningslivet no gneg seg seg inn overalt, seier ho.

Linda tykkjer absbtraksjonar og omskrivingar er noko herk.

– Når Vy køyrer tog, kan dei finna på å seia at dei produserer ei reiseoppleving, eller endå verre, at dei produserer mobilitetsmuligheter. Slike stupide eufemismar og forskjønnande omskrivingar er etter mi meining språkets verste fiende, seier Linda.

Spåkets forsvararar

Språkest beste forsvararar finn ho helst mellom lekfolk landet over, dei som er engasjerte og opptekne av både sitt eige og andre sine språk og målformer.

– Det aller finaste nå er å sjå korleis dialektbruken har fått ny status og oppsving. Mange dialektbrukarar vart uglesedde, mobba og undertrykt så lenge at nokre kunnskapen nesten forsvann. Men nå er det dei som sit med slik spesialkunnskap om ord og språk frå heimstaden sin som er vinnarane. Folk er interesserte, og du glitrar når du kan forklåra kva eit ord tyder eller korleis eit omgrep blir brukt akkurat der du kjem frå, seier Linda.

Mobba for dialekta

Ho har sjølv opplevd å bli meir mobba for dialekta enn for den homofile legninga si. Gjestene hennar er aldri språkekspertar, den delen står professor Gunnstein Akselberg for, like naturleg som Sjur Hjeltnes leiar alle musikalske innslag. Nokre gjester er kjende musikarar, artistar og forfattar, men Linda inviterer alltid også kallar FPK-gjester.

– FPK står for Følt På Kroppen, altså gjester som gjennom den dei er og kjem frå er ekspertane. Skal me snakka om den nederlandske g-lyden, er det ein nederlendar me snakkar med, skal me snakka om stamming, må det vera med ein som sjølv stammar, seier ho.

Ønskeliste

– Vi har fleire FPK-gjester på ønskjelista for neste sesong. Berre ein med dysleksi kan fortelja inngåande om korleis det er. Eg vil også finna ein spanjol som kan seia noko om desse spesielle lespe-lydane dei har. Og så veit vi at det finst folk eller familiar med si heilt eigne personlege dialekt, dette hadde det vore moro å vita meir om. Men mest av alt drøymer eg om å få snakka godt og lenge med ein telefonseljar, seier ho.

– Eh ... då er du kanskje den einaste ...?

– Nei, men tenk: Telefonseljarar snakkar med alle slags folk, og sjølv om dei kan ha retningsliner og manus må dei heile tida bruka eit språk som hjelper dei mot målet om å selja. Dei må tilpassa seg og lytta, vera språkleg fleksible. Det blir spanande å finna rette personen, så telefonseljarar må gjerne ta kontakt, seier Linda.

Journalisten lovar å spreia bodskapen.

– Men ikkje ring, legg Linda kjapt til.

– Send ein e-post, så ringjer eg. Når det passar meg.

(©NPK)