– Normalen før pandemien var lovbrot på arbeidsmiljølov og forsvarlegheitskravet, det var høgt sjukefråvær og at ein av fem sjukepleiarar slutta. Me vil ikkje tilbake dit, seier Lill Sverresdatter Larsen, leiar i Sykepleierforbundet. Foto: Hege Kambo Grov / NPK

Sjukepleiarleiar: Pandemietterslep kan få helsetenesta i kne – kan gå gale utan fleire folk

Norge treng fleire sjukepleiarar for å få bukt med det store etterslepet etter pandemien, samstundes som 700 intensivsjukepleiarar ikkje er i yrket. – Lokk dei attende med løn som matchar belastninga, krev leiar i Sykepleierforbundet, Lill Sverresdatter Larsen.

– Pandemien har lært oss at det er ein sårbar symbiose mellom privat næring og helsetenesta. Nå må me rigga helsetenesta slik at ho er rusta for nye pandemiar og andre kriser utan at samfunnet må stengja ned, seier ho til Nynorsk pressekontor.

Sverresdatter Larsen har som forbundsleiar i Norsk Sykepleierforbund vore ei av dei som har stått i fremste rekkje under pandemien og vore frontkvinne for dei mange hardtarbeidande sjukepleiarane.

Artikkelen held fram under annonsen.

Ho minner om at problema i helsetenesta ikkje starta med korona. I 2019, før pandemien starta, mangla cirka 5000 sjukepleiarar og spesialsjukepleiarar i Norge. Talet har likevel auka til 7000 nå, ifølgje SSB.

Enorme etterslep

Og om samfunnet etter kvart går tilbake til normalen, står sjukehus og helsetenester nå mange stader i kneståande medan dei prøver å handtera eit etterslep på operasjonar og behandlingar, som vart utsette under pandemien.

Samstundes viser ei ny undersøking at 7 av 10 sjukepleiarar vurderer å slutta.

– Ja, det kan det. Viss me ikkje har folka til å gjera jobben, seier forbundsleiaren.

Pengestyrt behandling

Ho meiner finansieringsmodellen til helseføretaka har mykje av ansvaret for at så mange sluttar.

– Helsetenesta vert styrt etter ein marknadsmodell: Behandling som kirurgi, er inntekt, medan sjukepleie og omsorg er utgift, seier forbundsleiaren og fortel at dei har sett ein tydeleg trend i kva sjukehusa prioriterer å behandla.

– Dei prioriterer ut frå kva inntening behandlinga genererer. Og den prioriteringa samsvarer ikkje med behovet i befolkninga.

– Dermed er systemet rigga slik at ein skal utføra yrket som eit teknisk yrke. Omsorga blir fjerna, du får ikkje tid til det relasjonelle som sjukepleiaryrket eigentleg er bygd opp om: å byggja håp, meistring og evne til eigenomsorg i tillegg til pleie av ein sjuk kropp. Nå er det andre oppgåver som blir prioriterte.

Artikkelen held fram under annonsen.

– Som ein sjukepleiar sa til meg: «Då er det ikkje lenger sjukepleie eg held på med, då vil eg heller gjera noko anna».

– For det gjer vondt å ikkje ha tid til det som trengst.

Ikkje pauserom

– Som sjukepleiar står du i ein enorm emosjonell belastning, med døyande, born, dramatiske ting, ofte heilt åleine. Då treng du tid til å snakke om det. Men systemet er ikkje rigga for det, seier Sverresdatter Larsen og fortel at nye sjukehus som vert bygde, ikkje har pauserom der ein kan setja seg med ein kollega.

Forsking viser korleis emosjonell belastning heng tydeleg saman med utbrentheit og langtidssjukefråvær.

– Eg skulle ønskja at me hadde leiarar som såg nettopp dette og var villige til å gjera grep for å redusera, ikkje berre den fysiske og sosiale belastninga ved turnusarbeid, men også den emosjonelle belastninga yrket gjev.

Mangelfull leiing

Før var det ei todeling på sjukehusa. Sjukepleietenesta og legetenesta. På 90-talet blei dei slått saman og stort sett leidd av legar.

– Toppleiinga i helseføretaka, den kommunale leiinga og leiinga i ledda under, er legar. Og dei er, tilsynelatande, uinteresserte i leiing av sjukepleiartenesta, seier forbundsleiaren.

– Som sjukepleiar står du i ein enorm emosjonell belastning, seier sjukepleiarleiaren. Foto: Hege Kambo Grov / NPK

Ikkje sutring

Sjukepleiarane har fått applaus og blitt hylla under pandemien, men også blitt skulda for å vera sutrete og blitt bedne om å strekka seg litt lenger.

Artikkelen held fram under annonsen.

– Det er jo ikkje snakk om ikkje å villa strekka seg lenger, men at ein held på å bli sjuk sjølv, seier Larsen.

– Når sjukepleiarar fortel om kor slitne dei er, varslar dei om eit system som ikkje fungerer. Dei kan jo slutta. Men dei vel heller å varsla om eit alvorleg problem som vil gå ut over heile befolkninga, seier ho og fortel om ei av dei som valde å slutta i staden.

Det var eit tilfeldig møte med ei som sminka henne før eit TV-opptak.

– Ho var utdanna sjukepleiar og beskreiv at når ho kom heim frå jobben som sjukepleiar, var ho så sliten at ho berre ville kvila, medan vennene hennar for ut på diverse aktivitetar. Ho slutta, tok eit trevekers kurs og fekk jobb som sminkør. Nå har ho energi til å ha eit liv ved sida av jobben, og i tillegg har ho høgare løn.

Løn og leiing

– Det er to hovudgrunnar til at folk sluttar: Belastninga er for høg og løna er for låg. Og det heng jo saman. Viss belastninga ikkje var så høg, ville det vore meir akseptabelt å ikkje tena så mykje.

Men høgare løn er berre første skritt på vegen, meiner forbundsleiaren og poengterer at betre organisering og leiing av sjukepleiartenesta er heilt nødvendig.

– Me treng også ei nærleiing som ser den einskilde og koordinerer oppgåvedeling slik at du får brukt kompetansen din til det du er utdanna til og ikkje blir «misbrukt».

– Nummer 1: Sørg for at helseføretaka skaffar seg oversikt over bemanningsbehovet. Riksrevisjonens rapport frå 2019 kritiserer dette og mangelen på planar for å løysa desse utfordringane. Me meiner at regjeringa må sørgje for at helseføretaka får på plass ei spesialistgodkjenning så snart som råd. Den vil gje offentlege styresmakter ei oversikt over nåverande kompetanse og grunnlag for å kunne berekna komande behov.

Artikkelen held fram under annonsen.

– Nummer 2: Det er 700 intensivsjukepleiarar som ikkje er i yrket i dag grunna låg løn. Få dei tilbake ved å gje dei løn som matchar belastninga. Det er eit enkelt grep for å auke kapasiteten.

Lill Sverresdatter Larsen

Fødd: 1979 i Balsfjord i Troms

Aktuell: Leiar av Norsk Sykepleierforbund sidan 2019

Utdanning: Master i helsefag. Doktorgrad i helsevitskap i 2017 ved Universitetet i Tromsø.

Jobba som sjukepleiar i 10 år.

Permisjon frå stillinga som førsteamanuensis ved UiT Noregs arktiske universitet, der ho underviser på Institutt for helse- og omsorgsfag innan emne som eldreomsorg, psykisk helse og rus og vitskapsteori og metode.

(©NPK)