Etter brannen

Nokre veker etter brannen som tok driftsbygninga og arbeidskvardagen på Østerhus i Fjellet, er det framleis kontorarbeid og venting, men Jarle og Brit Ane Haugsland er langt frå motlause.

– Det er ikkje til å komma utanom. Du har fått mjuke hender. Kona gliser ertande og spenner litt borti mannens fot med ein berr og framleis solbrun fot.
Han ser tenksamt og litt fjernt på henne, lar den eine handa handfara den andre og sukkar. Å venta er det tyngste arbeidet av alt.

Det tyngste arbeidet
Denne dagen er det akkurat fire veker sidan driftsbygningen deira brann. Og med den, arbeidslivet til Jarle. Mekkestaden til sønene blei også flammenes rov, slik ein del av gardens reiskap og utstyr gjekk med. Takk vera sterk innsats frå gardens eigne folk, naboar og brannvesenet blei mange av grisene og storfeet berga, men omplassering av dyr er ikkje lett, så flesteparten av dyra er i ettertid slakta.

Kontorarbeid på kjøkkenet
Bonden står ikkje lenger opp til dyrestell og gardsdrift. I staden er han blitt kontorarbeidar på kjøkkenet sitt, i staden for å mata dyr, forar han nå forsikringsselskapet med fakta og papir og held telefonen varm. Og så er det å venta. 22 månader er gjennomsnittstida frå ein brann er eit faktum til ein ny driftsbygning står oppe.
Det er tøffare å venta enn å sløkkja brann og berga sugger ein sommarkveld.
– Det høyrest kanskje rart ut, for brann er forferdeleg, men då veit ein kva ein skal gjera. Nå ...
Han slår ut med hendene, men smiler litt også til henne i dongerikjolen. Ho ser på han og smiler tilbake.



Skulestart-dagen
Det er tidleg onsdag morgon. Ungane er farne på skulen, vegen nedover skin av flunke ny asfalt. På det romslege kjøkkenbordet står eit fat med påsmurde skiver. Ost og paprika. Godt med smør.
Eit ganske lett skylag trekkjer over himmelen og skyar til både den og Natlandsvatnet som har lege som ein spegel.
Blir det regn, eller blir det slått? Det er spørsmålet.
Me et og drikk kaffi i det lyse, luftige kjøkkenet i huset som ligg vegg i vegg med generasjonen over dei to. Eit steinkast frå brannruinen som står og vitnar om det som skjedde den augustkveldinga. Same dagen som skulen starta etter sommarferien, minnest Jarle.

Kor er kniven?
Første skuledag er blitt ettermidag, og Jonas (15) og Jakob (13) er gått ut for å ta stellet, mens far Jarle er på balling i Lovradalen.
Brått står Jakob inne på kjøkkenet hjå mor si, andpusten.
– Mamma, det brenn!
Etter det dundra hendingane fram som eit ekspresstog. Jonas hadde alt ringt 11o og faren har fått stoppa pressa og skaffa seg skyss heim frå Lovradalen.
Gutane og Brit Ane forstår at brannen er alvorleg og får saman med naboar som kjem til begynt å evakuera dyra. Mor ristar smått på hovudet av minnet om kor snartenkt Jonas var som tenkte på korleis storfeet fortast mogleg kunne løysast frå båsane. Med kniv fekk gutane og naboane raskt kappa taua og berga ut tolv kyr og ein kalv.

Rusta for det verste
I bilen som jagar oppover vegen til Fjellet, sit Jarle og ser fleire kilometer frå heimen at røyken stig. Ingen kjensler då, berre å forstå at det er gale, å rusta seg for det verste. Han ringjer veterinærvakta og slaktebil. Så er han heime i tunet.
– Då var det berre å trøysta og skrøyta, alt var jo i gang. Så var brannfolka her, 35 minutt høyrde eg at dei brukte opp. Det er jo veldig bra. Naboane var her for lengst, alle tok sine oppgåver. Folk frå gard veit jo kva dei skal gjera.



Evakueringa
Mens brannmannskapa slit mot varme og røyk, lempar Jarle og naboane dyr ut av bygget. Det består av ein eldre del og ein nyare del, og her er både storfe, vaksne griser og grisungar. Brannen på Østerhus spreier seg fort i nasjonal presse; ei stund er talet på gris som har brent inne, oppe i over 300 i overskriftene.
– Ja, ei stund var me verkeleg store på gris, humrar Jarle, som anslår at 190 griser brann inne den kvelden. 80 smågris, ti-tolv slaktegris og sju purker fekk dei evakuert, men alle, så nær som smågrisene, blei etterpå sendt til slakt.


LES OGSÅ:
Brannen spreier seg - evakueringa er vanskeleg

Farleg sugge-jobb
Brit Ane og yngstesonen Jakob trekkjer seg tilbake frå det verste ståket rundt det brennande bygget. Finn seg ein fredelegare plett der dei passar på og koser med den vesle kalven som er blitt berga ut.
Fredeleg er ikkje ordet der Jarle er. Takk vera ein entreprenør som tilfeldigvis er i nærleiken med gravemaskin, klarer dei å komma til i ein seksjon der purkene overraskande viser seg å ha overlevd.
– Eg drøymde ikkje om at det kunne vera mogleg, men veggplatene har halde varmen unna, forklarer bonden, som handplukka nabo Magne Dahl då han skulle gå inn for å få dei store dyra ut. – Ein må kunna det. Purkene kan bli stressa om dei merkar uro, det gjeld å halda seg heilt roleg. Og det gjekk godt, ja, me fekk dei ut.


LES OGSÅ:
Brannen er sløkt - 300 griser har brent inne

Handelsmannen sende mat
Med vindstille vêr, god tilgang på vatn og iherdig innsats, blei det kontroll på brannen, som blei stansa før den tok den eldste delen av bygget også.
Det blir sein kveld, telefonane strøymer på, det er tid for ettersløkking og for mat.
– Kan du tenkja deg, Anbjørn (Vaage, handelsmann i Hålandsosen, red.merknad) kom sjølv opp med brød, pålegg og drikke. Alt me trong! Ein av dei mange gestane og handsrekningane familien fekk oppleva den kvelden og som dei to seier dei er uendeleg takksame for.

Lite svevn, mykje takksemd
Det blei lite soving den natta.
– Me snakka om kor heldig det var at ingen blei skadd, at me ikkje hadde mista nokon. Om kor fantastisk hjelp me fekk.
Jarle stryk handa hardt over auga. Det blir fort blankt der når han snakkar om hjelpa dei fekk, om kor takksam han er for støtte og omtanke. Anten det er arbeidsvillige hender, eller det er varme ord og helsingar via tekstmeldingar eller i samtalar.



Forandra liv
Morgonen etter står dei opp til eit forandra liv. Ute i tunet står presse, politi og brannsjefen. Jarle står utvakt og roleg med mobiltelefonen klistra til øyret, Brit Ane går rundt med eit fat breiddfullt med påsmurt frukost og skjenker kaffi.
Etter tre-fire dagar der hendingane og sjokket får synka inn, er krisetida over. Kvardagen kjem, og den er ganske så oskegrå.

Ønskjer å riva
– Eg har det betre i kampens hete. Kriser føler eg får fram det beste i meg. Denne tålmodsprøven, å berre måtta venta, det er beintøft for meg, erkjenner Jarle, som fire veker etterpå synest det går betre nå enn i starten.
Det springande spørsmålet er kor mykje han kan få lov å riva ned. Helst vil han begynna frå botnen, det er det enklaste, men det er forsikringsselskapet som bestemmer.
– Det begynner å minka på kontorarbeidet, tenkjer han halvhøgt og kona slår til:
– Ok, blir det lite å gjera, kan du få lov å ta klesvasken. Han smiler. Dei lyse periodane er lengre nå enn i starten.

Sterkt lag
Dei to er definitivt eit lag, men har valt ei klar arbeidsdeling. Han er ute, og ho er inne.
– Eg er inga gardskjerring, det er berre på papiret, smiler Brit Ane, som opprinneleg er frå Varhaug og som arbeider som tannlegesekretær på Sand dei fleste dagane i veka.
Mannen ser varmt og lenge på henne.
– Du er ei veldig viktig støtte for meg, du er så god til å vinkla ting den rette vegen. Når eg er lei, løfter du meg opp igjen.
Han legg armen langs stolryggen der ho sit, lar handa finna nakken hennar.



Å la ungane sleppa til
Å involvera gutane i det som skjedde, å la dei få sleppa til og vera med så langt som dei ville og orka, var viktig for foreldra. Jarle, som sjølv var med på storbrann på Tomb då han som 20-åring gjekk der på skule, har jamleg late ungane få testa brannutstyret ute.
– Dei skal vita korleis det virkar, så dei kan vera trygge på at dei kan gjera noko. Då er det betre å leva med hendingar etterpå, meiner faren. Han er overtydd om at nettopp det at gutane fekk vera med i arbeidet den kvelden, er det som gjer at dei nå søv godt.
– Men eg merkar at dei saknar ”mekkestaden” sin og tinga sine der, konstaterer mor. Som kompensasjon er det komme opp fleire blinkar i grasbakken ovom stovehuset.

Flørt og respekt
I 2013 fekk Brit Ane og Jarle Rogaland Landbruksselskap sin heiderspris; særs gode representantar for landbruksnæringa i fylket, var attesten. Også då snakka dei varmt om forholdet sitt.
– Kva er løyndommen bak at dei sit her og flørtar som nyforelska ein kvardagsmorgon i september etter 22 år og store ungar som anten er flytta ut eller er i steget?
Dei ser på kvarandre, som om dei leitar etter orda i kvarandres andlet.
– Respekt. Det er jo det det handlar om. Å ha respekt for kvarandre, prøver Brit Ane. Han på den andre stolen nikkar.
– Men kva betyr det store fine ordet?
– Det kan vera å gi kvarandre fri. At viss eg vil på jakt, så kan eg få gjera det.
– Men også å gjera noko saman, å ha tid og vener saman, felles opplevingar, fyller ho inn.

Bunden bonde
Kombinasjonen smågrisproduksjon og mjølkekyr, som dei lenge har hatt, er ikkje akkurat magi for felles fritid. Fast avløysar er ikkje så lett å finna, og før dei er utlærte og sertifiserte, er dei farne ut i verda på skule, ser Jarle.
Men Brit Ane sver ikkje til jenteturar til London, eller Varhaug-helgar utan mannen.
– Me vil gjera ting saman. Kanskje verkar det trått å vera så bundne som me er her, og det hender jo at eg ser misunneleg på andre som er meir uavhengige og fri og kan bli så lenge dei vil utan å tenkja på klokka. Men så tenkjer eg at me her får oppleva mangt som andre ikkje får, sterke opplevingar på garden og i naturen andre gjerne går langt for, tenkjer Brit Ane. God, gammaldags søndagstur er eit godt alternativ.

Nytt liv?
– Skal det bli søndagstur, må ein bestemma seg laurdag. Og når me har vore til Trolltunga eller til Gaustatoppen, er det jo fjøsstellet når me kjem heim igjen. Ja, ikkje at me har slike turar kvar søndag, smiler Jarle skeivt.
Omsynet til fritida og ønsket om eit friare liv, spelar inn når dei nå skal ta stilling til kva slags drift som skal vera på garden. Med ungane som er i ferd med å bli store, er livet på veg inn i ein ny fase, er tida rett.
– Kona har måtta gi seg i 20 år. Jo, Brit Ane, du har vore meir enn tålmodig.



Takkar trua
Ho takkar, under innvendingar. Meiner ho godt veit at ho også kan bli rastlaus og utålmodig, men ho har røynt livet hardt i ung alder. Tretten år var ho då far hennar døydde momentant, på veg til jobb. Han var på sykkel og blei meid ned av ein bilist. Mot det blir mykje smått. Men ho er glad for at folk har lagt merke til at det midt i brann-ståket har vore roleg i heimen deira.
– For det er ikkje tilfeldig, det er gudfeldig, slår ho smilande fast. Den kristne trua og trua på at dei blir ivaretekne midt i krisa, har vore god å stø seg på.
Det er også Jarle si haldning når det kjem til plutseleg å få kutta av dei vanlege inntektene, som også brannen inneber for ein periode før alle forsikringar kjem i gang.
– Me er i Norge, me svelt ikkje ihel. Du kjøper ikkje bil dagen etterpå, men det går.
Og apropos forsikringar, er det ingenting i vegen med dei. Tvert om.
– Så seint som i sommar diskuterte me dei store forsikringsrekningane, og at me måtte få gjort noko med dei. Det rakk me heldigvis ikkje før brannen, slår Jarle tørt fast.