Portrett av forlatne hus

Det finst tusenvis av tomme bustadhus her i landet. Alle har ei historie å fortelja, og står der som tidskapslar frå ei svunnen tid. Fotograf Britt Marie Bye har reist landet rundt og portrettert ein del av dei gjennom kameralinsa. Bilda er populære internasjonalt og er nå blitt bok.

«Forlatte hus og noen av menneskene som bodde i dem» er eit resultat av ti års leiting etter forlatne hus og historiene deira. Mange av husa står til nedfalls, tæra av vêr og vind og mangel på menneskeleg varme. Dei står der som levande museum over levd liv, byggjeskikkar, busetjingsmønster, interiørtrendar og livsvilkår.

Hus med rynker

– Det er fascinerande å sjå korleis naturkrefter påverkar hus som er blitt overlatne til seg sjølv. Men også det å sjå spora av levd liv etter folka som har budd i huset. Spora er som rynker i eit gammalt ansikt. Derfor føler eg at eg portrettfotograferer husa. Eg er eit nostalgisk menneske og leitar etter melankolske og nostalgiske uttrykk i motiva mine. Eg søkjer etter det forgangne, seier Britt Marie Bye til Nynorsk pressekontor.

Fascinasjonen for gamle og slitne hus byrja for nokre år sidan då Bye vart sjuk og fann rekreasjon i naturen. Då kom ho over eit gammalt, fråflytta småbruk i skogen i Østfold. Det tende gnisten, og ho byrja leggja merke til fleire slike hus som ho foreviga gjennom fotolinsa.

– Eg er glad i historie og historieforteljing, så nysgjerrigheita på kvifor dei var blitt fråflytta og kven som hadde budd i husa vart også ei drivkraft, fortel Bye.

Mysterium

Men den spesielle husinteressa har vore tidkrevjande. I ti år heldt Britt Marie Bye på med fotoprosjektet sitt. Ho har lagt bak seg timevis med bilkøyring langs landevegar og smale skogsvegar i heile landet, for å finna stader der folk har flytta frå heimane sine. Historiene om folka som har budd der kunne også vera litt av eit mysterium å nøsta opp i.

– Det er blitt mykje studering av kart, lesing i bygdebøker og samtalar med lokalbefolkninga for å få tips om hus. Både kjende og ukjende har tatt kontakt med meg etter at eg byrja leggja ut bilde frå hobbyen min på Instagram, fortel fotografen.

Det har resultert i fotografi av litt over 200 hus. Desse har ho delt i sosiale medium, og ho har fått følgjarar i alle aldrar frå heile verda. Internasjonale aviser og nyheitskanalar har også tatt kontakt med henne for å høyra om prosjektet og visa bilda av falleferdige hus i storslått norsk natur.

Nå har også boka, der 63 av husa er med, blitt ein stor suksess.

Vekkjer kjensler

– Eg tenkte at dette i utgangspunktet var for spesielt interesserte. Etter kvart innsåg eg at forlatne hus er noko som fascinerer, engasjerer og rører mange. Det kan vekkja spesielle barndomsminne og kjensler av korleis det var før. Det er vemod og nostalgi.

– Det er også frustrasjon over at ingen tar vare på forlatne hus. Særleg i utlandet forstår dei ikkje kvifor det står tomme hus i spektakulær natur og vakre omgjevnader, seier Bye.

Detektivarbeid

– Korleis har du funne fram til historiene om folka som har budd der?

– Då ideen om å vise bilda i ei bok dukka opp for sju år sidan, tenkte eg først på ei rein fotobok utan tekst. Eg ville la fantasien fortelja historiene. Men så innsåg eg at det låg mykje gull i dei ekte historiene som overgår fantasien. Derfor har eg brukt mykje tid på å leita opp menneske som kan fortelja om dei ulike husa, om dei som levde liva sine der og kvifor dei reiste derifrå.

– Eg har hatt kontakt med familiemedlemmer, naboar, venner og kjenningar som kunne fortelja noko om dei som har budd der. Det er blitt mange timar med telefonsamtalar, tekstmeldingar og e-postar.

Kvardagshistorier

– Eg har jakta på kvardagshistoriene. Her er sterke menneskeskjebnar, harde levekår, sjukdom og død. Men også fantastisk morosame historier, glede og lykke. Eg har lagt vekt på at kvar tekst skal vera kort. Nokre bilde er utan tekst fordi dei visuelt gjer seg best aleine – enten fordi naturen er så vakker eller huset er så fint i seg sjølv. Dette er trass alt ei fotobok og ikkje ei bygdebok. Alle hus og personar er anonymiserte og eg skriv ikkje om grunnen til at husa er blitt forlatne. Det kan vera knytt mykje skam og vonde kjensler til å la eit hus stå tomt.

- Sjå det verdifulle!

– Synet mitt på dette har endra seg dramatisk gjennom dette fotoprosjektet. Eg har modna. Eg forstår kvifor hus har blitt forlatne og har respekt for vala som er tatt. Alle hus skal ikkje og bør ikkje reddast, men mange huseigarar veit ikkje at huset deira er verdifullt.

– Eg har sett mange hus som ikkje burde stå tomme. Derfor har eg også engasjert meg i å prøva å redda nokre av dei. Av og til har det lykkast å overtala huseigar til å pusse opp eller selja vidare. Nokre har fått hjelp frå Fortidsminneforeningen til istandsetjing, fortel Bye.

Ho har sjølv enda opp med å kjøpe eit hus frå 1912 som nå blir renovert.

– Eg håpar eg med bilda mine kan inspirere folk til å setja i stand eldre hus. Eg vil at fleire tenkjer utradisjonelt ved å ta vare på noko gammalt framfor å byggje nytt. Fleire ser heldigvis også verdien av å ha eit hus som feriestad eller ha det til utleige. Fråflytting er ikkje noko nytt fenomen. Det har vi drive med i alle år av ulike grunnar og er ein del av kulturhistoria vår, seier fotograf Britt Marie Bye.

(©NPK)